Dat zei emeritus hoogleraar neerlandistiek dr. Herman Pleij woensdag in Zierikzee bij de heropening van de gerestaureerde Nieuwe Kerk. Deze kerk krijgt een multifunctionele bestemming. Pleij –gespecialiseerd in middeleeuwse letterkunde– sprak over het thema ”De kerk in het midden”.

In de Oude Kerk in Amsterdam werd in de middeleeuwen ooit een kerkvisitatie gehouden, aldus Pleij. De koster hield in een deel van de kerk varkens. En vonden de controleurs dat erg? Nee, maar ze vonden het wel kwalijk dat de varkens de graven in de kerk omwoelden.

Kerken in ons land zijn eigenlijk altijd onderdeel van het openbare leven geweest. Tegen wereldse activiteiten in Nederlandse kerken werd van oudsher niet vreemd aangekeken. Dat komt doordat er al heel lang vrij ontspannen werd omgegaan met de verschijnselen kerk en staat.

De kerk was niet oppermachtig sinds in 1579 de scheiding van kerk en staat van kracht werd tijdens de Unie van Utrecht, aldus Pleij. Toen is wettelijk verankerd dat in de toenmalige republiek elke burger gewetensvrijheid had, met andere woorden: zelf mocht kiezen welk geloof hij beleed. Niemand mocht om zijn of haar geloof worden vervolgd.

In andere landen werden onderdanen ertoe verplicht het geloof van hun vorst te belijden. Vader des Vaderlands Willem van Oranje had die plicht al in 1564 veroordeeld in een toespraak die hij –nog als rooms-katholiek– in Brussel hield en waarin hij de Spaanse koning opriep de vervolging van protestanten te matigen.

De soepele houding in Nederland tegenover die scheiding van kerk en staat maakte het ook mogelijk dat hier wettelijk werd vastgelegd dat de koning werd (en wordt) ingezworen in een kerk: de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Dat gebeurde twee eeuwen geleden voor het eerst toen in 1815 Willem I koning werd.

Het is bijzonder dat in Nederland door de eeuwen heen protestanten en rooms-katholieken altijd vreedzaam naast elkaar hebben geleefd, stelde Pleij. Ofschoon er altijd ook wel rivaliteit is geweest. Hij noemde als voorbeeld dat de rooms-katholieken er bij de inhuldiging van koning Willem I moeite mee hadden dat er een preek werd gehouden en er op het orgel werd gespeeld. Dat laatste werd geschrapt.

De protestanten op hun beurt wilden eigenlijk niet dat de regalia, zoals de kroon en de rijksappel, in een optocht werden meegevoerd naar de inhuldiging. Dat leek te veel op een processie. Maar dit onderdeel werd tij-
dens de plechtigheid niet weggelaten.

De Nieuwe Kerk werd woensdag officieel in gebruik genomen door prof. mr. Pieter van Vollenhoven. Hij was 27 jaar voorzitter van het Nationaal Restauratiefonds.

Van Vollenhoven vertelde dat hij in die functie dikwijls te maken heeft gehad met de herbestemming van Nederlandse kerkgebouwen. „Maar persoonlijk vind ik het altijd fijn als er in gebouwen als deze nog altijd kerkdiensten worden gehouden.” In de Nieuwe Kerk in Zierikzee zijn incidenteel nog diensten.