De reactie in de Arabische wereld is een mengsel van geschoktheid, ongeloof en woede. Niemand had ooit gedacht dat ze de machtige Saddam Hussein nog eens uitgeput, verward en met een lange witte baard uit een hol zouden zien kruipen. Sprakeloos staarde men de volgende dag naar zijn foto’s op de voorpagina’s van alle kranten. Er was maar een enkeling die niet geloofde dat hij het was.

”Vernederend” en ”pijnlijk” zijn de woorden die hier gebruikt worden om de gevangenneming te beschrijven. De manier waarop er met hem werd omgegaan werd door velen als beledigend en schaamteloos ervaren. Velen vinden het niet fatsoenlijk om een voormalig leider zo te behandelen, of je Saddam Hussein nou wel of niet steunde.

„Waarom moest het op zo’n manier? Hebben de Amerikanen nou nog niet begrepen dat waardigheid en trots heel erg belangrijk zijn voor Arabieren”, zegt Khalil Fleyhan, een Libanese journalist die werkzaam is voor de Libanese kranten An-Nahar en L’Orient du Jour en die zelf absoluut geen voorstander was van Saddam Husseins regime. „Nooit eerder werd een Arabische leider op zo’n manier vernederd, waar halen ze het recht vandaan?” vervolgt hij opgewonden, en hij benadrukt dat zo’n behandeling onacceptabel is.

Een vreselijker lot voor een leider als Saddam Hussein is voor velen moeilijk in te denken. „We zijn allemaal blij van hem af te zijn, maar de manier waarop dit gelopen is vind ik aanvechtbaar”, zegt Sally Abikhalil, een Libanese studente in Beiroet. Het voormalige beeld en de realiteit van deze eens zo invloedrijke leider liggen wel heel ver uit elkaar. Voor Sally zal hij dus niet als moedige leider de geschiedenis ingaan. Moedige leiders leven immers niet in holen onder de grond. „Iedereen was bang voor Saddam, die brute dictator. Maar hoe hoger je stijgt, hoe dieper je valt, blijkbaar. Het is een treurig eind”, zegt ze.

Dat hij zich niet verzette, geen schot loste en zich zomaar overgaf, was voor menigeen onbegrijpelijk en teleurstellend. De grote vraag is waarom hij zich niet verzette. Zoals zijn zoons Uday en Qusay bijvoorbeeld, die niet eens bekendstonden om hun moed. „Hij heeft ons altijd bezworen dat hij zich nooit en te nimmer over zou geven. En hij deed precies het tegenovergestelde. Ik vind hem een lafaard, ik had meer van hem verwacht”, zegt Mohammed, een Palestijnse vluchteling in Libanon. Het verbaast mensen dat Saddam geen zelfmoord pleegde. „Dat past beter bij zijn persoonlijkheid”, zegt Mohammed.

Dat het buitenstaanders -Amerikanen- waren die Saddam Hussein op deze manier behandelden, geeft velen een ongemakkelijk gevoel. „Het was beter geweest als de Irakezen het zelf hadden kunnen doen”, zegt Khalil. „Dit is een schok voor de regio”, vindt ook Sally en ze vreest dat het een slecht voorbeeld is. „Straks beslist Sharon dat hij hetzelfde met Arafat gaat doen.”

Dat het lot van Saddam Hussein andere leiders in de regio eventueel ook te wachten staat, wordt door velen niet uitgesloten. Het wordt gezien als een waarschuwing en het is een beangstigende gedachte voor regimes in de regio. Deze gebeurtenis heeft de bevolking duidelijk gemaakt dat Arabische leiders niet onaantastbaar zijn.

„Het laat zien dat de Amerikanen dit soort dingen écht doen en het is een duidelijke boodschap aan het adres van andere dictators in de regio. Vooral de regimes in Syrië, Saudi-Arabië en Iran voelen zich niet erg op hun gemak. Het zou het lot van alle dictators in de regio moeten zijn”, zegt een student aan de Amerikaanse universiteit in Beiroet, die liever niet met zijn naam in de krant wil. „Je weet het nooit met George Bush. Het is duidelijk dat niemand hem kan stoppen; hij doet precies wat hij wil.”

Michel Kabalan vindt dat dit moment aangegrepen moet worden om kritische vragen te stellen over andere regimes in de regio. „Dit voorval illustreert alle leugens die ons, Arabieren, zijn voorgespiegeld. We moeten reageren, we moeten duidelijke antwoorden op onze vragen eisen. Er is van alles mis in deze regio; als we nu niets doen is dat een gemiste kans.” Hij zegt over het algemeen teleurgesteld te zijn over de reacties in de regio.

Het werd weer eens duidelijk dat er nog veel mensen zijn die zich met de voormalige Iraakse leider verbonden voelen. Veel Palestijnen bijvoorbeeld, die altijd steun van Saddam Hussein hebben gekregen, waren boos en gingen de straat op om te demonstreren. „We zagen twee reacties in de Arabische wereld”, vertelt Nizar Hamzeh, professor politicologie aan de Amerikaanse Universiteit in Beiroet. „Voor de mensen die onder Saddams regime geleden hebben, was het een feestelijke dag, maar voor degenen die hem steunden was het een onvoorstelbare teleurstelling.” Hij denkt dat het misschien wel om 40 procent van de inwoners van de regio gaat.

In Koeweit, een land dat de slechte kanten van Saddam Husseins regime meer dan eens heeft ondervonden, werd de afgelopen dagen feestgevierd. „Iraks duivel en een van de meest verschrikkelijke criminelen uit onze geschiedenis is gevangengenomen in een hol onder de grond waar hij als een rat leefde”, schreef As-Siyassah, een krant in Koeweit. Duizenden mensen dansten op straat om te vieren dat hun vijand voor altijd van het toneel verdwenen is.

Dat het definitieve einde van Saddam Husseins schrikbewind is aangebroken was voor sommigen buiten Irak al langer duidelijk. „Voor mij was het Saddam-tijdperk voorbij toen zijn regime viel. Dat ze hem nu gepakt hebben zal niet veel veranderen. Het verzet en de aanslagen zullen gewoon doorgaan”, zegt de Palestijnse intellectueel Samira Khoury. „We zijn treurig en gefrustreerd in deze regio. Niet zozeer door zijn arrestatie, maar vooral door de bezetting van een Arabisch land. Dat is het grote probleem en daar moet zo snel mogelijk een einde aan komen.”

Sommige mensen in de regio zouden graag zien dat Saddam Hussein de ultieme prijs betaalt. Anderen zien alternatieve mogelijkheden. „Dit is een grote kans voor democratie in het Midden-Oosten”, schrijft de Libanese advocaat en hoogleraar internationaal recht Chibli Mallat in de Libanese krant The Daily Star. „Een openbare en vlekkeloze rechtszaak tegen Saddam Hussein zal een goede indruk maken en het zal andere dictators in de regio afschrikken. Als er een geslaagde rechtszaak zonder doodstraf plaats kan vinden, kan dat als model dienen voor de berechting van allerlei andere tirannen.”