Het vrijdag in Deurne overvallen juweliersechtpaar handelde hoogstwaarschijnlijk uit zelfverdediging, maakte hoofdofficier van justitie Bart Nieuwenhuizen zaterdagavond bekend. Bij een worsteling kwamen de twee overvallers om het leven.

Wat vindt u van die mededeling van het openbaar ministerie?

Peter Plasman: „In deze zaak zijn twee slachtoffers door vuurwapengeweld omgekomen. Ik vind het heel opvallend dat het OM enerzijds zegt dat er waarschijnlijk sprake is van geoorloofde zelfverdediging en anderzijds zegt nog veel vragen te hebben. Zo is nog niet bekend wie de schoten heeft gelost. Ik vind het opvallend dat het OM nu al zegt de zaak niet aan de rechter voor te gaan leggen.”

Kunt u zich voorstellen dat veel burgers het opnemen voor het juweliersechtpaar?

„Ja. Zo zit de mens in elkaar. We hebben afgesproken dat je jezelf mag verdedigen, maar eigenrichting hebben we afgeschaft. Deze zaak moet worden beoordeeld op grond van juridische argumenten, niet op basis van gevoelens in de samenleving.”

Welke gronden zijn er voor een beroep op noodweer?

„De zelfverdeding moet een reactie zijn op een ogenblikkelijke en wederrechtelijke aanval. Zo’n wederrechtelijke aanval heeft zich in Deurne zoals het er naar uitziet voorgedaan. Overvallers zijn de winkel binnengekomen. Als bijvoorbeeld een arrestatieteam binnen komt vallen, is er géén sprake van een wederrechtelijke aanval.

Het geweld dat je bij zelfverdediging gebruikt, moet verder proportioneel zijn. Als iemand voor je staat en dreigt je dood te schieten, mag je die persoon neerschieten. Maar het geweld dat je gebruikt, moet in verhouding staan tot het belang dat je verdedigt. Je mag niet met een kanon op een mug schieten. Als iemand jou een klapt geeft, mag je hem niet neerschieten.

Ook subsidiariteit speelt een rol bij een beroep op noodweer. Dan is het de vraag of je bij de zelfverdediging een lichtere methode had kunnen gebruiken. De kwestie van subsidiariteit speelt vaak in rechtszaken rond caféruzies. Stel: Iemand wordt geslagen. In reactie daarop slaat hij de ander een gebroken kaak. Hij kan zich beroepen op noodweer. Maar in die gevallen zal de rechter geneigd zijn om te zeggen: U had ook weg kunnen lopen of 112 bellen.”

Wat is het verschil tussen noodweer en noodweerexces?

„Bij noodweer is het geweld dat je toepast gerechtvaardigd. Bij noodweerexces handelt iemand uit zelfverdediging, maar gaat hij daar te lang mee door. Hij blijft slaan op iemand die al op de grond ligt. In zo’n geval zegt de rechter: „U zat fout, maar we begrijpen u wel.” Iemand handelde vanuit een hevige gemoedstoestand. Wat hij deed, mag niet, maar hij krijgt daarvoor geen schuld aangerekend. Zowel bij noodweer als noodweerexces volgt ontslag van rechtsvervolging.”

Kunt u een voorbeeld geven van een zaak waarin u een geslaagd beroep deed op noodweer?

„Ja. Een gezin werd thuis overvallen. Een jongen uit het gezin stak een van de overvallers in de rug. De jongen hoorde dat een van de overvallers zei: „Schiet de moeder maar dood.” De jongen raakte in paniek. De officier van justitie vond dat er sprake was van noodweer. In een andere zaak was er een vete tussen twee families. Een man die dacht dat hij werd aangevallen, zwaaide met een mes om zich heen en doodde een meisje. De rechter vond dat er sprake was van noodweer en noodweerexces.”

Hebt u een voorbeeld waarin de rechter een beroep op noodweer afwijst?

„Mensen doen best vaak een beroep op noodweer. Maar meestal wijst een rechter dat af. Ik was advocaat van een jongen die een oudere man had doodgestoken. Volgens Justitie was sprake van een overval. De jongen zei dat hij zich verdedigde, omdat hij werd verkracht. Maar daar ging de rechter niet in mee.”