Powers wijst in zijn studie ”Cold, hungry and in the dark” (2013; ISBN 9780865717435) op een opmerkelijke parallel met de huizen­marktcrisis in de VS. Evenals toenmalig voorzitter Bernanke van de Amerikaanse centrale bank Fed, die een huis in 2007 –een jaar voor de crisis– „de best mogelijke investering” noemde, promoten vertegenwoordigers van de Amerikaanse regering de gasindustrie op dezelfde manier: de VS beschikken immers over genoeg gas voor de komende honderd jaar. Industrie en regering promoten daarom een versnelde overschakeling van steenkool en aardolie naar het schonere aardgas, om vervolgens de overstap te kunnen maken naar een duurzame samenleving.

Maar volgens Powers sluiten ze hun ogen voor de feiten. De VS beschikken nu al over te weinig aardgas om aan de huidige vraag te voldoen. Loopt die weer op, dan ontstaat er een acuut tekort. De Canadees, die de energiewereld al vijftien jaar volgt, verwacht dat de klap ergens tussen nu en 2015 zal komen.

Powers is niet de enige met een zorg­wekkende analyse. Cees Jorissen, belastingspecialist voor de industrie bij adviesbureau Deloitte, spreekt in het jongste nummer van vakblad De Ingenieur van een „koolwaterstoffenbubbel”, die „op termijn” zal klappen. De eerste signalen daarvan zijn dat Amerikaanse oliemaatschappijen momenteel concessies voor de winning van schaliegas met miljardenverliezen van de hand doen.

Voor een deel is de schaliegasrevolutie van de afgelopen decennia debet aan de afhankelijkheid van de Amerikaanse economie van aardgas, meent Powers. Er zijn de afgelopen decennia veel putten geslagen voor de schaliegaswinning. De gasproductie liep daardoor tot 2008 flink op. Door de economische crisis zakte de vraag echter plotseling weer in, waardoor de prijzen daalden. Dat wekt de indruk dat er gas in overvloed is. „Ten onrechte”, betoogt de Canadese analist. „Wanneer de economie opleeft, zal de vraag de productie sterk overtreffen.”

In 1970 speelde een soortgelijke energiecrisis in de VS. Ook toen leidde een hogere vraag niet tot een hogere productie, weet de Canadees. „Integendeel, terwijl de prijzen verviervoudigden, daalde de productie tussen 1971 en 1978 met 11,2 procent.” Het lukte de VS toen uit de gascrisis te komen door aardgascentrales te sluiten en inderhaast tal van kolencentrales te bouwen. Nadat de federale overheid in 1990 kwam met de Clean Air Act Amendments –een wet die moet bijdragen aan schonere lucht– zijn die weer vervangen door gascentrales.

Momenteel wordt 30 procent van de Amerikaanse elektriciteit opgewekt met aardgas. De federale overheid en de energiebedrijven hebben daarnaast plannen om tot 2015 15 procent van de resterende kolencentrales te sluiten en nog meer te investeren in aardgascentrales. „Ik kan de promotie van aardgas niet rijmen met het feit dat de eigen productie al niet kan voorzien in de huidige vraag.”

De Amerikaanse „all-in” afhankelijkheid van aardgas baart hem grote zorgen. Snel een aantal kolencentrales bijbouwen om, zoals in de jaren 70, de elektriciteits­productie veilig te stellen, is er nu niet bij; het aandeel van gascentrales in de elektriciteitsproductie is simpelweg te groot geworden, aldus Powers. „De Amerikaanse energiehuishouding is grondig uit balans.”

Slechts 4 procent van de Amerikaanse elektriciteit wordt momenteel opgewekt met hernieuwbare energiebronnen, zoals wind-, zonne- en geothermische energie. „Dat aandeel is niet snel uit te breiden, maar het is de enige manier is om uit de energiecrisis te komen.”

Extreem slecht

Hoe is deze riskante situatie ontstaan? In de jaren 2001 tot 2010 is de basis gelegd voor een energiecrisis die volgens Powers onafwendbaar is. Het aardgasbeleid van de VS is gebaseerd op vier pijlers die één voor één onderuit dreigen te gaan.

De eerste is de import van aardgas uit Canada. Uit cijfers van het Amerikaanse ministerie van Energie (EIA) blijkt dat de Canadese gasproductie na een piek in 2006 gestaag is gedaald; in 2012 zelfs met 25 procent ten opzichte van 2002. Tussen 2012 en 2015 zal de opbrengst naar verwachting met 15 procent afnemen tot 56 miljoen kubieke meter per dag.

Daarnaast zetten de VS sterk in op de import van meer vloeibaar aardgas (lng) uit het Midden-Oosten, Afrika en Australië. Hoewel de Amerikanen vier export­terminals voor lng in de planning hebben, steeg de lng-import tussen 2001 en 2007 echter met 224 procent.

In 2008 ging de Amerikaanse lng-import onderuit. Deze halveerde door de toenemende vraag uit Europa en Azië en de beperkte beschikbaarheid van lng-tankers wereldwijd. Powers: „De grote afhankelijkheid van lng is in mijn ogen het gevolg van extreem slecht overheidsbeleid.”

De enorme vraag naar lng zal naar zijn mening de gasprijs de komende jaren bepalen. Japan is al jaren de grootste lng-importeur: het volume van de Japanse import van lng lag in 2008 acht keer hoger dan dat van de VS. China is momenteel bezig zijn lng-importcapaciteit te verelfvoudigen; het land zal zijn import van lng dit jaar verdubbelen ten opzichte van 2012.

Olieproducerende landen bouwen vanwege de hoge olieprijs ook massaal op gas gestookte elektriciteitscentrales. Sommige landen, zoals Iran, Koeweit en Dubai, importeren daarvoor nu al grote hoeveel­heden lng. Ze zijn onderdeel van een grotere beweging van een omschakeling in de wereld naar aardgas, hoewel ze beschikken over de grootste olievelden ter wereld. Ook in Europa ziet Powers de afhankelijkheid van geïmporteerd Russisch en Noors aardgas en met name lng uit het Midden-Oosten groeien.

De derde pijler van het Amerikaanse gasbeleid is de binnenlandse productie van aardgas. In de VS zelf steeg de productie uit conventionele gasvelden sinds 2001 nauwelijks, ondanks het slaan van ruim 100.000 extra boorputten. De grote Amerikaanse conventionele aardgasvelden hebben hun productiepiek gehad of zijn binnenkort uitgeput, zo blijkt uit cijfers van het EIA.

Schaliegas

De gasindustrie spendeert intussen miljarden dollars om nieuwe schaliegasvelden te vinden. Maar de Canadese analist vermoedt dat die er niet meer zijn: vrijwel alle velden zijn al bekend. En juist schaliegas is de vierde pijler van het Amerikaanse energiebeleid.

Producerende bedrijven als ExxonMobil gaan uit van het ”manufacturingmodel”: een grotere vraag zou automatisch tot een hogere productie leiden. Maar uit onderzoek van geoloog Arthur Berman, gepubliceerd in vakblad World Oil, blijkt dat dit model faalt. De schalielaag is niet zo homogeen als gedacht en de resultaten van boorpogingen zijn daardoor allerminst voorspelbaar: standaard mislukt 20 procent van de boringen. Ook blijken de putten sneller uitgeput dan de boormaatschappijen op voorhand aannemen, zo toont Powers aan. „Het is dus een misverstand te geloven dat de hogere vraag direct zal leiden tot een hogere productie. De aardgasproductie loopt simpelweg aan tegen de geologische grenzen. De conventionele bronnen zijn dan vrijwel uitgeput, terwijl er de laatste vier jaar nauwelijks meer is geboord naar schaliegas.”

Bovendien schat het EIA winbare gas­voorraden en de kans op het vinden van nieuwe velden veel te optimistisch in: volgens een schatting uit 2011 van het Amerikaanse geologische onderzoeks­instituut USGS ligt bijvoorbeeld de winbare gasvoorraad in het belangrijke Marcellus-schalieveld 80 procent lager dan het EIA eerder publiceerde. De USGS heeft de totale hoeveelheid winbaar schaliegas in 2010 met 13 procent naar beneden bijgesteld.

Torenhoog

De drastische afname van het aantal nieuwe boringen in schaliegasvelden de afgelopen vier jaar heeft ervoor gezorgd dat de Amerikaanse gasproductie voor het eerst in jaren is afgevlakt. Het opschroeven van de winning van schaliegas is daardoor op korte termijn niet aan de orde. Samen met de verwachte vraag bij een aantrekkende economie zal dat de VS acuut in de problemen brengen: er ligt een gascrisis op de loer. De eerste signalen zijn er al: de gasprijs loopt de laatste maanden stevig op.

„Wanneer er te weinig gas is, zakt Amerika in elkaar”, vreest Powers. „We zijn afhankelijk van aardgas voor de productie van kunstmest, waarmee het leeuwendeel van ons voedsel wordt gekweekt; 51 procent van onze huizen wordt verwarmd met aardgas en 31 procent van de elektriciteit wordt ermee opgewekt.”

Zowel de huishoudens, de industrie en de energieleveranciers in de VS zullen dan te maken krijgen met gasprijzen die de pan uitrijzen. Powers: „Stel je een wereld voor waarin de elektriciteits- en verwarmingskosten drie keer zo hoog zijn, voedsel­prijzen torenhoog door gebrek aan kunstmest, en dat je zelf werkloos thuiszit omdat je baas zijn rekeningen niet meer kan betalen. Kortom, zonder voldoende aardgas wordt Amerika donker, koud, werkloos en hongerig; en er is geen gemakkelijke kortetermijnoplossing voorhanden.” En wat een ingestorte Amerikaanse economie voor de rest van de wereld betekent, laat zich raden.

Naar een wereldwijde gasprijs

De prijs van aardgas wordt vandaag de dag regionaal bepaald, in tegenstelling tot die van aardolie, waarvoor een wereldwijde eenheidsprijs geldt. Tussen de kosten van een kubieke meter aardgas in de VS en in Europa is daarom elk verband zoek. Maar dat gaat mogelijk veranderen.

In de VS heeft het tarief van aardgas vooral te maken met vraag en aanbod. Hoge olieprijzen hebben er de laatste jaren de vraag naar aardgas gestimuleerd. De vraagprijs daalde fors door de hogere gasproductie. „In Amerika is ongeveer 80 procent van de booractiviteiten gericht op het winnen van aardgas”, aldus Chris McGill, directeur van de American Gas Association vorig jaar in dagblad The New York Times.

De Europese gasprijs is echter gekoppeld aan die van ruwe olie. Voor deze prijskoppeling zijn vooral historische redenen aan te voeren, stelde Mark Wiltsher van de Britse energietoezichthouder Ofgem, vorig jaar in The New York Times. „Wanneer het economisch voordelig was om het gas te winnen, werd de prijs standaard gekoppeld aan die van olie. Eigenlijk is dat niet logisch; het gaat immers om twee verschillende brandstoffen.”

Vandaag de dag bepalen grote leveranciers als Rusland en Algerije de Europese gasprijs. Meestal is deze gekoppeld aan de olieprijs. Deze link resulteert in groothandelsprijzen die ongevoelig zijn voor veranderingen in de vraag en het aanbod van gas.

Analisten verwachten echter dat ook voor aardgas op termijn een wereldwijde eenheidsprijs zal gaan gelden, doordat de van oorsprong regionale gasmarkt in een wereldwijde markt verandert. Dat heeft vooral te maken met de toenemende internationale handel in lng. Lng (”liquified natural gas”) is gewoon aardgas dat in speciale fabrieken vloeibaar wordt gemaakt, waardoor het minder ruimte inneemt. Met speciale lng-schepen kan het vervolgens over de hele wereld worden getransporteerd. Met name Qatar is een belangrijke exporteur van lng.

Doordat het aanbod van lng momenteel hoger is dan de vraag, ligt de prijs voor lng nog vrij laag. Doordat steeds meer landen grote hoeveelheiden lng willen importeren, zullen de lng-prijzen wereldwijd naar verwachting stijgen. Ook Rotterdam heeft een lng-importterminal met een capaciteit van 12 miljard kubieke meter per jaar.

Landen met grote gasvoorraden werken daarnaast aan de oprichting van een OGEC, een Organisatie van Gas Producerende Landen – in navolging van de OPEC, de Organisatie van Olie Producerende Landen. Onder meer Rusland en Qatar steunen dit idee, vooral om sterke schommelingen in de gasprijs te voorkomen.

Een eventuele OGEC kan de wereldwijde gasprijs gaan beïnvloeden door productiebeperkingen, op dezelfde manier waarop de OPEC de olieprijs kunstmatig hoog houdt. Maar volgens een studie van de Britse Dundee University kan de oprichting van zo’n OGEC nog wel even duren: de belangen van de gasproducerende landen lopen nu nog te veel uiteen.