Roel Kuiper: Heb oog voor christenen buiten de kaartenbak van de kerk
KAMPEN. Hij is het met Charles Taylor eens dat het christelijk geloof in de cultuur van blijvende betekenis is, maar heeft met deze Canadese filosoof ook een aantal kritische noten te kraken. Roel Kuiper is een van de auteurs van het onlangs verschenen boek ”Open voor God. Christen-zijn in een seculiere tijd”, dat het denken van Taylor (1931) toegankelijk wil maken voor een breed publiek.
„Secularisatie is niet zo zwart-wit als veel christenen wellicht denken”, steekt Kuiper van wal in een werkruimte van de Theologische Universiteit aan de Broederweg in Kampen. „Veel meer is secularisatie een open situatie waarin het christendom er nog steeds toe doet. Dat wil Taylor laten zien: hoe in een gewijzigde context gelovigen nog steeds uiting kunnen geven aan hun geloof.”
Spreken over de rol van religie in het publieke domein is Kuiper op het lijf geschreven. Als politicus verdiende hij zijn sporen voor de RPF, sinds 2007 zit hij voor de ChristenUnie in de Eerste Kamer. Daarnaast is hij als hoogleraar christelijke identiteit verbonden aan de Theologische Universiteit Kampen en betrokken bij verschillende christelijke organisaties.
De ondertitel van het boek, ”Christen-zijn in een seculiere tijd”, eindigt niet met een vraagteken, iets wat Taylor in eerste instantie met zijn ”Een seculiere tijd” wel deed. Is die stelligheid niet uit de mode?
„De analyse van Taylor is ook niet negatief bedoeld. Hij stelt de vraag of onze tijd wel door en door seculier is. Zijn antwoord: secularisatie is een open situatie. Mensen houden alle opties open. Het is aan de kerk en aan christenen te laten zien hoe het christendom kan meespreken in de vraagstukken van vandaag.
Natuurlijk, de omstandigheden zijn moeilijker geworden. Maar het hoopgevende van het boek is dat het laat zien dat het christendom niet voorbij is. Het christelijk geloof blijft meespreken in onze cultuur, maar ook in de harten van mensen.
Taylor onderscheidt verschillende lagen in de term secularisatie. Mensen kunnen bijvoorbeeld wel stoppen met het bezoeken van een kerk, maar onze moraal, wetgeving en de dagelijkse spreektaal zijn doortrokken van het christendom. Die basis blijft aanwezig en is ook steeds oproepbaar.”
Is dat geen ijdele hoop? In november 2013 spande u zich in om de afschaffing van het verbod op godslastering tegen te houden. Dat bleek tevergeefs.
„Toch ontmoette ik in de Eerste Kamer veel begrip voor mijn standpunt. Ik ervaar het debat in het parlement als een ruimte waar openheid en ook interesse is voor de rol van religie. Andere partijen verwachten van een christelijke partij dat ze daarover iets te zeggen heeft en vragen me: „Vertel eens hoe jullie daartegen aankijken?” Ook bij andere partijen herken ik dat het christelijk geloof een zekere rol speelt, ook daar worden bepaalde christelijke inzichten verwoord. Dergelijke debatten zijn bepaald niet zinloos.”
U signaleert bij Taylor een ambivalente houding als het gaat om zijn spreken over de vernieuwende kracht van christenen. Dat werkt hij volgens u op veel fronten uit, maar niet voor de „Godloze politiek.” Hoe komt dat?
„Taylor loopt op dit punt vast. Hij zegt dat christenen moeten aanknopen bij oorspronkelijke geestelijke visies, ook in de politiek, maar geeft daar totaal geen invulling aan. Dat is vreemd, aangezien hijzelf politiek actief is geweest. Hij ziet de politiek plotseling wel als een volledig geseculariseerde ruimte. Dat is niet consistent. Ik denk dat christenen in de politiek de ervaring hebben dat er veel aanknopingspunten zijn om de relevantie van christelijke waarden te tonen.”
Charles Taylor stelt de Reformatie medeplichtig aan de secularisatie. Legt hij hier de vinger op de zere plek?
„Volgens Taylor schoot de Reformatie te ver door: naar gelovigen toe, die onderworpen werden aan een strenge discipline en een vreugdeloze ethiek, en naar de wereld toe, in de ijver om de natuur en de samenleving te herordenen. De kloof tussen het sacrale en het profane moest worden gedicht. Met het gevolg dat de mens als autonoom individu steeds meer grond onder de voeten heeft gekregen.
Dat is een enorme karikatuur van de Reformatie. Die wilde natuurlijk geen vreugdeloze godsdienst, maar stelde de genade voorop en het herstel van het contact tussen God en mens. Ik ontken niet dat er met de Reformatie ook een zekere uiterlijke disciplinering is meegekomen, maar als de geestelijke herleving die de Reformatie bracht niet wordt gezien, is dit slechts de helft van het verhaal. Voor de geestelijke betekenis van de Reformatie heeft Taylor bijzonder weinig oog.”
Met een glimlach: „Taylor zou baat hebben bij een scheut reformatorische wijsbegeerte.”
Hoe kunnen christenen inspirerend en vernieuwend in Nederland aanwezig zijn?
„Laat de kerk als zuurdesem in de samenleving aanwezig zijn. Ik woon zelf in Amsterdam. Daar zijn wij met andere christenen begonnen met het organiseren van christenontmoetingen in de buurt. Er zijn veel gelovigen die het contact met de kerk kwijt zijn. Mijn ogen zijn opengegaan voor wat ik het christendom buiten de kaartenbakken van de kerk noem. Taylor helpt om daarvoor oog te krijgen. Christenen zijn letterlijk getuigen van een andere werkelijkheid in onze cultuur. Niet alleen met woorden, maar ook door vóór te leven. Het navolgen van Jezus Christus is een motief dat ik onder hedendaagse christenen steeds sterker tegenkom, ik zie daarin een nieuwe vitaliteit.”
Geloven in een veelzijdig spiritueel landschap
Hoe kunnen christenen inspirerend en vernieuwend in Nederland aanwezig zijn? Dat is een van de grondvragen achter de totstandkoming van het boek ”Open voor God. Charles Taylor en christen-zijn in een seculiere tijd”, dat vorige week verscheen. De auteurs willen het denken van Taylor toegankelijk maken voor een breed publiek. De rooms-katholieke denker uit Canada spreekt zich in zijn werken uit over de huidige tijd en beoogt de positie van het christendom inzichtelijk te maken. ”Open voor God” is een coproductie van de Theologische Universiteit Kampen en het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie.
