Dr. Goris, universitair docent aan de Tilburg School of Catholic Theology, gaf donderdag in Utrecht een college over de anglicaanse evangelicale theoloog Alister McGrath. Het was de derde bijeenkomst van een door de Katholieke Theologische Faculteit georganiseerde lezingencyclus ”Toptheologen”. Aan bod komen godgeleerden uit verschillende denominaties die het gezicht van de theologie de laatste jaren hebben bepaald, zoals Rowan Williams, John Milbank en Gavin d’Costa.

Bekering

„Psychologiseren” wil dr. Goris niet, maar het levensverhaal van McGrath heeft volgens hem wel de inhoud van diens theologie beïnvloed. Hoewel McGrath een christelijke opvoeding kreeg, koos hij op zijn zestiende bewust voor het atheïsme. Religieus geweld in Noord-Ierland, marxisme en natuurwetenschappen weerlegden de waarheidsclaim van het christendom.

McGrath ging scheikunde studeren in Oxford, waar hij al tijdens het eerste semester mensen ontmoette voor wie het geloof een persoonlijke relatie met Christus inhield. „Ik ging in oktober als atheïst naar Oxford en met Kerst keerde ik als christen terug”, zo blikt hij later terug.

McGrath zou driemaal promoveren: in de moleculaire biologie, in de theologie en in de letteren. Op dit moment is hij hoogleraar theologie in Londen; vanaf 1 april bezet hij de leerstoel ”wetenschap en religie” in Oxford.

De publicaties van McGrath buitelen over elkaar heen, zegt dr. Goris. „Hij schrijft weinig specialistische artikelen in toptijdschriften en in veel van zijn boeken worden oudere artikelen gerecyceld. McGrath is vooral sterk in het schrijven van overzichtswerken, bijvoorbeeld over de geschiedenis van de theologie of de rechtvaardigingsleer. Hij heeft een heel heldere schrijfstijl, is zeer belezen, maar niet zo oorspronkelijk.”

McGrath is vooral bekend om zijn debatten met „nieuwe atheïsten” als Daniel Dennet, Sam Harris, Christopher Hitchens en Richard Dawkins. „Dat zijn z’n vier grote vijanden, vergelijkbaar met de vier ruiters die in de Apocalyps het einde van het christendom aankondigen. Hij zet Dawkins neer als een atheïstische fundamentalist, die eerst een karikatuur van zijn tegenstander maakt en die vervolgens afschrijft. In de God die Dawkins beschrijft, zegt McGrath dan, geloof ik ook niet in.”

Natuurlijke theologie

Dr. Goris ziet een aantal kernpunten in het denken van McGrath. Allereerst dat de natuurwetenschappen als methode geen uitspraak kunnen doen over het al dan niet bestaan van God. „Dat betekent volgens McGrath niet dat religie en natuurwetenschappen twee volledig gescheiden domeinen zijn: ze vullen elkaar aan.”

Het geloof geeft echter het „beste kader” waarin afzonderlijke natuurwetenschappelijke vondsten aan elkaar verbonden kunnen worden, stelt McGrath. Hij pleit voor een zogenoemde natuurlijke theologie, vanuit het geloof in de openbaring van de Drie-enige God.

Een van de sterke punten in de theologie van McGrath, aldus dr. Goris, is dat hij nadenkt over de verhouding tussen natuur en schepping. „De westerse theologie is te veel gericht op de mens in relatie tot God. De scheppingstheologie blijft, vooral onder protestanten, een beetje uit het gezichtsveld. De nadruk op ethiek en spiritualiteit gaat ten koste van intellectualiteit en de waarheidsvraag.”

Valkuil

Kritiek op McGrath heeft hij ook. „De sterke punten zijn vaak ook de grootste valkuilen. Natuur lijkt bij McGrath voor de hele werkelijkheid te staan. Maar dan gaat hij voorbij aan de verschillende betekenissen van het woord natuur door de eeuwen heen. Zo hoorde in de middeleeuwen het bovennatuurlijke tot de natuur. Toen vielen bijvoorbeeld de engelen onder de natuur, terwijl ze in de moderne tijd bovennatuurlijk waren, want: niet empirisch waarneembaar.” McGrath wijst wel op historische verschuivingen in het natuurbegrip, maar werkt die niet systematisch uit, aldus Goris.

Daarnaast lijkt McGrath theologie of geloof te zien als een soort „theorie van alles”. Het is echter de vraag, zei dr. Goris, of natuurwetenschappen en geesteswetenschappen op die manier wel te verenigen zijn. „De methode van de natuurwetenschappen kun je niet zomaar toepassen op de theologie. Moet theologie juist niet anders zijn, niet-empirisch, om de dialoog aan te gaan en kritisch te zijn tegenover de onware pretenties van naturalistische metafysica die zich voordoet als empirische wetenschap?”

Zie ook:

Lewis als reisgenoot (Reformatorisch Dagblad, 16-11-2013)

Voorspelling McGrath over toekomst van de kerk langzaam in vervulling (Reformatorisch Dagblad, 01-10-2013)

De schatten van het geloof geëtaleerd - handboek McGrath (Reformatorisch Dagblad, 21-12-2012)

Alister McGrath gaat werken aan King’s College (Reformatorisch Dagblad, 28-04-2008)

McGrath biedt christelijke reactie op darwinisme (Reformatorisch Dagblad, 01-06-2005)

McGrath: Atheïsme heeft zijn tijd gehad (Reformatorisch Dagblad, 31-01-2005)

Aantrekkelijk voor Christus én de wereld : Kerk moet hedendaagse cultuur gebruiken als voertuig van het Evangelie (Reformatorisch Dagblad, 14-09-2004)

McGrath moet niet op Nederlandse wijze beoordeeld worden (Reformatorisch Dagblad, 30-09-2003)

„Terug naar het hart van de Reformatie” (Reformatorisch Dagblad, 24-09-2003)

McGrath: Ik voorzie einde protestants christendom (Reformatorisch Dagblad, 23-09-2003)

De ervaringen van Alister McGrath (Reformatorisch Dagblad, 12-04-2000)

McGrath, een echte bruggenbouwer (Reformatorisch Dagblad, 23-01-1997)