Marijn Vandenberghe, promovendus aan de universiteit van Gent en de Rijksuniversiteit Groningen, stapte donderdagavond af van de traditionele verklaringen. Hij deed dit in een lezing voor het Instituut voor Joodse Studies aan de universiteit van Antwerpen.

In 66 na Christus brak er in Jeruzalem onrust uit die uitgroeide tot een van de grootste opstanden tegen het Romeinse Rijk. De vernietiging van de tempel door de Romeinen maakte hier een einde aan.

Vanaf de geschiedschrijving van Flavius Josephus (eerste eeuw na Chr.) hebben historici gezocht naar verklaringen. „In tegenstelling tot wat historici vaak impliceren, was de opstand niet zozeer het gevolg van het unieke karakter van het Jodendom of een botsing van beschavingen”, aldus Vandenberghe. „De belangrijkste kracht achter de opstand is dat we te maken hebben met een goed georganiseerde en zelfverzekerde groep binnen het Romeinse Rijk. Het volk verzette zich niet uit frustratie of vanwege een behoudend nationalisme.”

Vandenberghe liet zien dat enkel tijdens crisisepisodes in de Joods-Romeinse relaties de spanningen hoog opliepen. „Daarbij kwam de eigen Joodse identiteit onder druk te staan.”

Zowel in de Dode Zeerollen als bij Flavius Josephus komen niet-Joden naar voren als de spirituele vijanden van de Joden. De Romeinen worden gezien als instrument voor de wraak van God.

De historische context is zo ingewikkeld dat de traditionele historische concepten, zoals hellenisme en nationalisme, niet helpen om de positie van de Joden in de Romeinse periode beter te begrijpen, stelde de promovendus. „Het zijn moderne concepten, maar dat geldt ook voor identiteit en cultuur.”

De oorzaak van de Joodse opstand moet volgens hem gezocht worden in hoe cultuur, religie, etniciteit en macht zich tot elkaar verhielden. „In de oudheid waren dit onafscheidelijk met elkaar verweven factoren.”

De culturele oorzaak duidde Vandenberghe als „spraakverwarring.” In het heetst van de strijd begrepen de Romeinse heersers en de Joodse leiders uit Jeruzalem elkaars symbolische belangen, zoals het behoud van de tempel, niet.