”En het geschiedde. De historische gegevens rond de geboorte van Jezus”
Auteur: Paul Maier
Uitgeverij: Boekencentrum, Zoetermeer, 2003
ISBN 90 239 1378 7
Pagina’s: 108
Prijs: € 16,50. De Amerikaanse hoogleraar oude geschiedenis dr. P. L. Maier schreef in 1999 een boeiend boek over de historische gegevens van de tijd rond de geboorte van Jezus onder de titel ”The First Christmas”. Recent verscheen hiervan bij uitgeverij Boekencentrum een Nederlandse vertaling, met als titel ”En het geschiedde…” De schrijver biedt daarin een overvloed aan interessante historische feiten en wil afrekenen met de fabels rond het kerstverhaal.

Het boek van Maier is thematisch opgezet. Elk hoofdstuk behandelt een aspect van de kerstgeschiedenis of de achtergrond ervan. Zo komen, om enkele voorbeelden te noemen, aan de orde: de plaats (Bethlehem), de gasten (de herders en de wijzen), de astronomie (de ster van Bethlehem), de reizen (van Jozef en Maria), de pleegvader (Jozef) en de moeder (Maria). En vanzelfsprekend het Kind (Jezus). De tekst wordt ondersteund door talrijke (zwartwit)illustraties, variërend van foto’s van Palestina tot en met schilderijen, voornamelijk uit de Middeleeuwen. Het maakt het tot een aantrekkelijk en goed leesbaar geheel.

Als goed historicus begint Maier, in navolging van Lukas, zijn boek met het in een historische en politieke setting plaatsen van het kerstverhaal. Daarbij passeren allerlei wetenswaardigheden over de regeerperiode van keizer Augustus de revue, gevolgd door een uitweiding over de geografie van Palestina en een beschrijving van de toenmalige huwelijksgebruiken.

Lezenswaardig is ook wat de auteur schrijft over Bethlehem en over „het monster” Herodes. Interessant is verder de opsomming in het laatste hoofdstuk van diverse apocriefe verhalen uit de kinderjaren van Jezus. Wonderlijke verhalen waarbij je jezelf afvraagt: Hoe hebben mensen dit ooit verzonnen! Er zijn er zelfs die van Jezus een over het paard getild agressief jongetje hebben gemaakt.

Brokken

Naast het vele goede dat dit boek biedt, vallen er ook kanttekeningen bij te plaatsen. De belangrijkste hiervan is wel dat Maier niet of nauwelijks „afrekent” met de fabels rond het kerstverhaal, zoals de achterflap belooft. Debet hieraan zal wel zijn dat hij de kerstgeschiedenis beroepsmatig meer historisch benadert dan theologisch. Dat leidt tot brokken.

Een paar voorbeelden: Maier stelt dat Maria een afstammelinge van David en „in de verte” dus nog familie van Jozef is. Ook vindt hij dat het prettiger was geweest als Jezus’ beide geslachtsregisters via Maria in plaats van via Jozef hadden gelopen. De achterliggende gedachte is natuurlijk dat Jezus de Davidszoon werd via Maria, zodat Maria blijkbaar een afstammelinge van David moet zijn geweest. De afstamming van de vrouw is voor de bepaling van het geslacht in Israël echter irrelevant. Geen enkele evangelist doet dan ook moeite Maria’s afstamming te vermelden, hooguit legt Lukas een relatie met de stam van Levi. Dat zowel Matthéüs als Lukas de afstamming van Jozef herhaaldelijk en met nadruk noemt is opmerkelijk en kan tot slechts één conclusie leiden: Jezus nam het geslacht van David aan via Jozef, omdat Hij geboren werd binnen het volle huwelijk van Jozef en Maria. Maria tot afstammelinge van David maken doet dus afbreuk aan de cruciale plaats van Jozef en aan de Schrift.

Tweede voorbeeld: Maier houdt zich nog steeds aan de opvatting dat Jozef Maria niet kon geloven; hij koesterde dan ook verdenkingen van overspel jegens haar. Ook houdt hij zich aan de fabel van de herberg die vol mensen was en aan de herbergier of diens vrouw die ineens de stal achter de herberg te binnen schoot, om deze aan Jozef en Maria toe te wijzen. Volgens de auteur blijkt hieruit dat Jozef en Maria pas aan het einde van de middag Bethlehem binnenkwamen, anders hadden ze tijd gehad om een beter onderkomen te zoeken! Ze waren zelfs wanhopig op zoek (blz. 46).

Het spreekt vanzelf dat Jezus dan ook diezelfde nacht, in diezelfde stal immers, geboren is. Maria is dus zo goed als uitgerekend uit Nazareth vertrokken; maar toch schrijft Maier elders dat zij om geroddel te voorkomen uit Nazareth vetrokken zijn. Zo laat pas? Had dat dan nog zin? Zagen de mensen niet dat Maria negen maanden zwanger was? Lukas vermeldt echter dat Jozef en Maria al enige tijd in Bethlehem verbleven toen de geboorte zich aandiende (Lukas 2:6).

Ster

Omdat Maier de geboortegrot in Bethlehem als de werkelijke plaats van de geboorte beschouwt (terecht, mijns inziens), betekent dat wel dat deze herberg (”karavaanserai”) midden in Bethlehem stond. Dat laatste is niet mogelijk, dergelijke herbergen lagen altijd buiten de dorpen en bij een bron. Verder noem ik nog dat de auteur vasthoudt aan de „doeken” in plaats van de windsels, dat hij de herders in het aardedonker naar Bethlehem laat rennen, dat Jezus werd losgekocht door betaling van vijf sikkels, dat de jongetjes in plaats van de kinderen door Herodes werden vermoord. Hij houdt ook vast aan de astrologische verklaring van de ster van Bethlehem, een combinatie van conjuncties met een latere komeet uit 5 voor Christus. Hij is daarin zo stellig dat hij het vasthouden aan de ster als wonder van God houdt voor „het andere uiterste.”

Maier sluit zich aan bij de gedachte dat Herodes in 4 voor Christus stierf, waarbij ten minste kanttekeningen te plaatsen zijn. Aardig en niet onmogelijk is de vertaling die hij geeft van de beschrijving, namelijk dat deze „afgerond” was toen Quirinius over Syrië stadhouder werd. Voor het overige lijkt de auteur weinig kennisgenomen te hebben van de laatste ontwikkelingen en ontdekkingen op dit gebied, waardoor hij zich de facto conformeert aan het traditionele romantisch gekleurde verhaal. Dat is een gemiste kans.

Ook de plaats van Jozef komt, ondanks dat Maier er mooie dingen over zegt, onvoldoende uit de verf. Jozef is niet alleen pleegvader, maar vooral de Davidszoon door wie Jezus Davidszoon wordt.

Tegenstrijdigheden

Helaas schrijft Maier ook tegenstrijdigheden. Bijvoorbeeld: eerst zegt hij dat Jozef zijn gereedschap bij zijn vader in Nazareth achterliet, terwijl hij later suggereert dat Jozef van meet af aan de bedoeling had zich in Bethlehem te vestigen (blz. 86). De ene keer is de reis van Nazareth naar Bethlehem 100 kilometer (blz. 15), de andere keer 140 kilometer (blz. 36).

Ernstiger is het als hij de geboortegrot in Jeruzalem situeert (blz. 59), tenzij de vertaalster hieraan debet is. In de Amerikaanse internetversie heb ik dit niet zien staan. Volkstellingen geschiedden om de twintig, niet om de veertien jaar (blz. 15). Maria zal geen dochter van Alféüs zijn, want dan zou zij een zuster gehad hebben die ook Maria heette, wat niet aannemelijk lijkt.

Samengevat kan gesteld worden dat dit boek, ondanks veel interessante gegevens en de schitterende illustraties, inhoudelijk niets nieuws te bieden heeft en zeker niet afrekent met allerlei fabels, maar deze handhaaft. Deze schitterende uitgave verdient beter.