Volgens de econoom sluit de structuur van ondernemingen maar matig aan bij het feit dat denkwerk géén exclusieve aangelegenheid van de directie is. Wijffels, die dinsdag het eerste exemplaar van de arbeidsvoorwaardennota van de Reformatorisch Maatschappelijke Unie (RMU) in ontvangst nam, noemt innovatie een „opdracht voor iedereen.” Het moet zelfs een „passie” zijn voor elke werknemer om dagelijks te denken: Hoe kan het morgen beter?

Helaas, luidt de klacht van Wijffels, is arbeid in Nederland in hiërarchische structuren ingedeeld. En de manier waarop organisaties en ondernemingen zijn georganiseerd, staat vernieuwing juist lelijk in de weg. Want in plaats van hun voordeel te doen met ideeën die van onderaf opkomen, richten leidinggevenden zich eenzijdig op het geven van opdrachten aan de werkvloer.

De kern van het probleem ligt in de ogen van Wijffels in het gegeven dat de huidige inrichting en de werkwijze in het bedrijfsleven nog altijd uit de negentiende eeuw dateren. Destijds verrichte zo’n 10 procent van de mensen in een onderneming het denkwerk, terwijl de overige 90 procent met de uitvoering was belast. Een organisatie in de vorm van een piramide vloeide daaruit logisch voort. „De vele werknemers aan de basis moesten uitvoeren wat enkelen aan de top hadden bedacht.”

Ruim honderd jaar later heeft deze werkwijze een „onderbenutting van de denkcapaciteit” tot gevolg, vindt de SER-voorzitter. Een oplossing heeft hij ook, namelijk een lossere organisatiegraad. „Als het bedrijfsleven in netwerken leert denken in plaats van in piramides, kan het de vruchten plukken van de samenvoeging van de capaciteiten van mensen die niet van bovenaf is gestructureerd. Iedere werknemer kan dan naar vermogen bijdragen aan innovatie.”

RMU-arbeidsvoorwaardencoördinator Chr. Baggerman pleitte in dit verband voor een goede vorm van medezeggenschap binnen ondernemingen. „In onze kringen is dat een wellicht wat gewaagde stellingname. Maar toch ben ik vast van mening dat het voor het bedrijfsleven van groot belang is dat mensen op alle niveaus nauw bij de bedrijfsprocessen zijn betrokken.”

Ook de arbeidsvoorwaardennota van de RMU, ”Een verantwoorde balans”, heeft aandacht voor vernieuwing. Volgens de vakorganisatie, die komende vrijdag het twintigjarig bestaan viert, kan innovatie bijdragen aan de stijging van de productiviteit van het Nederlandse bedrijfsleven die zo broodnodig is om het concurrentievermogen op peil te brengen.

Daarbij vraagt de nota om aandacht voor mogelijk falen van de markt, waardoor de juiste prikkels om te innoveren zouden kunnen uitblijven. „Hierdoor investeren bedrijven minder dan maatschappelijk wenselijk zou zijn om de productiviteit te verhogen. In zo’n geval ziet de RMU ruimte voor overheidsbeleid, waarbij mogelijk overheidsfalen op de loer ligt vanwege onvoldoende informatie.”