Mansare, 42, woont en werkt in Bochum, een stad in het Ruhrgebied die door de steenkoolwinning groot is geworden. Hij verdient zijn brood als vertaler voor de politie en de immigratiedienst. Lachend: „Als ik net zo veel geld als werk zou hebben, zou ik een rijk man zijn. Maar je hoort mij niet klagen.”

In Bochum bezoekt Mansare de nieuwe synagoge aan de rand van het centrum. Het is de gebeds- en ontmoetingsruimte van de joodse gemeenschap, die ruim duizend zielen groot is en voor het merendeel bestaat uit Russische joden die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie naar Duitsland zijn gekomen. „Zij hebben de joodse gemeente hier nieuw leven ingeblazen. Een nadeel is wel dat zij door hun leefwijze in Oost-Europa zijn gevormd. Ze kenden daar een dictatuur en daar hebben ze soms wel wat trekjes van in zich.”

De vriendelijke Mansare groeide zelf op in Guinee, waar in 1984 militairen alle macht naar zich toe trokken en sindsdien bijna onafgebroken de dienst uitmaken. Hij komt uit een gezin waarvan de vader, een huisarts, al jong was overleden als gevolg van een verkeersongeluk. Zijn moeder droeg daarna de zorg voor de acht kinderen.

Na de middelbare school studeerde Mansare economie aan de universiteit in de hoofdstad Conakry. „Ik sloot me aan bij de studentenbeweging en ging de straat op voor beter onderwijs en meer vrijheid.” Hij werd zelfs een van de studentenleiders. „Om die reden belandde ik twee keer in de gevangenis, waar ik werd gemarteld. In mijn dromen word ik vaak nog achtervolgd door wat ik in die tijd heb meegemaakt.”

Mansare had de hoop de gevangenis levend te verlaten al opgegeven toen hij door toedoen van Ursula Reimer van de Duitse Internationale Vereniging voor Mensenrechten op het vliegtuig naar Duitsland werd gezet. „November 1996 landde ik op de luchthaven van Aken.”

Hoe was dat?

„Het was verschrikkelijk koud. Sneeuw kende ik alleen van krantenfoto’s en televisie, maar nu stond ik werkelijk in de sneeuw. Als ik Ursula spreek moet ze er vaak nog om lachen. Ik vroeg of het hier altijd zo koud is. Ze antwoordde dat ik drie maanden moest wachten, dan zou het beter worden.”

Vrijwel direct na aankomst pakte Mansare zijn studie economie in Bochum op. Opnieuw nam hij deel aan studentenprotesten. „Het was in 1998, in de laatste dagen van bondskanselier Helmut Kohl. Net als in Guinee demonstreerden we voor beter onderwijs. Maar anders dan in Guinee werden we niet door de politie geslagen.”

Waar Mansare enorm aan moest wennen waren de culturele verschillen. „In Afrika ga je zo bij vrienden en familie langs. Hier moet je van tevoren een afspraak maken. Duitsers lijken ook een beetje alcohol nodig te hebben om los te komen. Ik wist niet wat ik meemaakte op een feestje van mijn werk. Collega’s die anders altijd stil waren, lachten plotseling en waren uitbundig. In Afrika is het altijd feest, ook als er niets te vieren valt.

Misschien is dat ook de reden waarom ik me bij de joodse gemeenschap hier thuis voel. Door de inbreng van de Russische joden is er bij ons een spontane en hartelijke sfeer. Af en toe wat is het dan wat minder democratisch, maar dat neem ik op de koop toe.”

In Duitsland hebt u zich bij het jodendom aangesloten. Waarom?

„Na mijn opsluiting in de gevangenis was ik op zoek naar religieus houvast. Van huis uit ben ik een liberale moslim. Als gezin hielden we de ramadan, maar in onze familie waren ook christenen. Dat gaf geen enkel probleem. Maar de islam gaf me geen voldoening. Daarom ging ik me verdiepen in andere godsdiensten. Bovendien ben ik er altijd van overtuigd geweest dat je met wetenschap niet alles kunt verklaren. Er moet een God zijn.”

En u kwam uit bij het jodendom?

„De Bijbel en de Koran zijn alle twee van de Thora afgeleid. Eerst waren er de joden, daarna kwamen de christenen en nog weer later de moslims. Het jodendom is authentiek, daarom heb ik voor het jodendom gekozen.”

Jood word je niet zo snel.

„Dat klopt. In Bochum ben ik enkele jaren door rabbijn Mosje Navon onderwezen. Hij leerde me de gebeden en de joodse geschiedenis. December 2009 ben ik met hem naar Berlijn gegaan om voor een joodse rechtbank te verschijnen. Daar werd ik door drie rabbijnen over mijn kennis van het jodendom aan de tand gevoeld. Wat moest ik zweten. Ik had niet op alle vragen antwoord. Het verbaasde me dan ook niet dat ik te horen kreeg dat ik nog wat door moest leren. Oktober 2012 ging ik opnieuw naar Berlijn. Nu werd ik aangenomen.”

Wat biedt het joodse geloof u?

„Ik geloof nu in een God Die alles bestuurt en de mens wil helpen. De dag begin ik met het ochtendgebed. Ik houd van dit ritueel. Daarna kan het eigenlijk niet meer verkeerd gaan. Het mooist vind ik de sjema, het centrale gedeelte van het ochtendgebed. Alleen de melodie al bezorgt me kippenvel.”

Bent u orthodox of meer liberaal?

„Eerder liberaal, maar de liturgie bij ons in de gemeente is orthodox en daar heb ik geen enkele moeite mee.”

Een moslim die jood wordt, dat gebeurt niet vaak.

„Het is bekend dat in de eerste eeuwen van de islam moslims tot het jodendom toetraden.”

Jood worden in het land van de Holocaust is opvallend?

„Ik kende de Holocaust van mijn schooltijd in Guinee. Hier in Duitsland heb ik me er meer in verdiept, maar begrijpen doe ik het nog altijd niet.”

Merkt u iets van antisemitisme in Duitsland?

„Er zijn liefdevolle mensen in Duitsland, maar er zijn ook dwazen zoals neonazi’s en radicale moslims. De regering heeft veel maatregelen genomen om het antisemitisme in te dammen. Desondanks zijn we als joden niet veilig. In Bochum kun je niet met je keppeltje op lopen. Dan kun je door een neonazi of een radicale moslim in elkaar worden geslagen. Het gebeurt geregeld dat iemand bij het verlaten van de synagoge zijn keppeltje nog op heeft. Dan tikken we hem op zijn schouder: „Je hebt je keppeltje nog op.” Er is hier werkelijk angst.”

Bent u al in Israël geweest?

„Nog niet, maar dat ben ik vast van plan. Israël is mijn vaderland.”

Hoe reageerde uw familie op de overstap?

„Voor mijn moeder was dat niet makkelijk. Aanvankelijk kon zij het niet accepteren. Als ik nu thuis ben en ’s ochtends bid, stelt ze geïnteresseerde vragen. Van mijn broers en zusters wijzen sommigen het af dat ik joods ben geworden. De anderen die er geen moeite mee hebben, zeggen dat we allemaal kinderen van Abraham zijn.”

U bent joods geworden, maar hoe zit het met uw vrouw?

„Mijn vrouw is nog moslim. Mijn moeder had voor mij in Guinee het huwelijk met haar gearrangeerd. Ik had daar grote problemen mee, maar ik heb haar uit respect voor mijn moeder getrouwd. Dat was vorig jaar. Mijn vrouw, ze is tien jaar jonger dan ik, woont nog altijd in Guinee, waar ze op het ministerie van Handel werkt. Ik ben op dit moment papieren aan het invullen zodat zij naar Duitsland kan overkomen.

Zij is dus moslim, maar is wel liberaal en staat positief tegenover het jodendom. Ik hoop echt dat zij overgaat, want dan zullen eventuele kinderen automatisch joods zijn. Het jodendom is matriarchaal. Abraham, Izaäk en Jakob hadden niet het laatste woord, maar Sara, Rebekka, Lea en Rachel.”

„Een moslim die jood wordt is een zeldzaamheid”

Een moslim die zich tot het jodendom bekeert is hoogst ongebruikelijk. Dr. Bart Wallet weet in Nederland één geval van een Marokkaans meisje dat eerder met een hoofddoek liep en nu een orthodoxe jodin is.

„Als ik goed ben geïnformeerd is het meisje een dochter uit een gemengd huwelijk. Haar moeder zou van origine joods zijn en haar vader islamitisch”, aldus Wallet, deskundige op het gebied van het jodendom.

Saillant is dat de vrouw inmiddels is getrouwd met een rooms-katholieke Chileen, een nakomeling van joden die eind 15e eeuw gedwongen werden rooms-katholiek te worden. „Het paar is inmiddels orthodox-joods.”

Wallet meent dat er nog een geval in Nederland is waarbij iemand van de islam overstapte naar het jodendom, maar weet dat niet zeker. „Als het al voorkomt dan is het vaak een kind uit een gemengd huwelijk dat islamitisch is opgegroeid en dan later voor het jodendom kiest.”

In Israël komt het op beperkte schaal voor dat een moslim jood wordt. „Als je in Israël wilt trouwen moet je van hetzelfde geloof zijn. Dus een echtpaar wordt joods of islamitisch. Het alternatief is trouwen in het buitenland en dan naar Israël terugkeren. Dit geeft problemen als er kinderen komen. Die komen in een soort niemandsland terecht en mogen niet met moslims, joden of christenen trouwen.”

In de eerste jaren van de islam was het nog mogelijk de islam te verlaten. Het is onbekend hoe vaak het in die tijd is voorgekomen, want de beginperiode van de islam is door het ontbreken van geschreven bronnen vrij warrig. Door het Pact van Omar (ca. 717) is er in ieder geval een verbod gekomen op de overstap van islam naar jodendom en christendom.

Het omgekeerde is natuurlijk wel mogelijk, de overstap van het jodendom naar de islam, maar dat zijn er ook geen duizenden. „Ga maar uit van enkele tientallen.”