De leus van de ontevreden Fransen klonk ruim driekwart eeuw geleden in vertaling naar het Duits: „Juden heraus.” Dreigt er een nieuwe ramp voor de zonen en dochters van Abraham? Beleidsmakers en opinieleiders doen er alles aan om het huidige verzet tegen de Joden weg te trekken uit de sfeer van vergelijkingen met nazi-Duitsland. En begrijpelijk. Na 1945 wil geen weldenkend westerling de verdenking op zich laden de weg te plaveien voor een strak geregisseerde vernietiging van de Joden zoals in Hitler-Duitsland gebeurde. Daarvoor zit het trauma van de Holocaust te diep.

Feit is echter wel dat meer dan een kwarteeuw geleden weer hardop gezegd wordt dat de Joden er niet bij horen, de bron van alle ellende zijn. Dat manifesteert zich nu in Franktijk, maar komt ook in andere landen van Europa voor. Een onderzoek dat eind vorig jaar werd uitgevoerd door de Fundamental Right Agency van de EU, onder bijna 6000 Joden, toonde aan dat 66 procent van hen het antisemitisme als een ernstig probleem ervaart. Een groeiende groep Joden overweegt daarom heel serieus naar Israël te emigreren.

Belangrijke redenen voor het huidige antisemitisme zijn het optreden van de staat Israël jegens de Palestijnen en, in toenemende mate, de economische crisis. Net zoals voor de Tweede Wereldoorlog wordt de mythe van de Joodse kapitalisten die samenzweren door mensen als verklaringsmodel gebruikt. In Hongarije vindt 59 procent van de bevolking dat plausibel, in Engeland 9 procent.

Het is een misvatting te denken dat deze gedachten alleen leven bij moslims die in Europese landen wonen. Ze komen ook bij autochtonen voor. Zo was er vorig jaar in Griekenland een sterke stijging van antisemitische incidenten. Bijna uitsluitend waren de neonazistische groepen daarvoor verantwoordelijk. Zij winnen sterk aan aanhang als gevolg van de crisis die het Helleense schiereiland treft. Vergelijkbare onvrede leeft er bij een deel van de Franse reltrappers die zich de laatste weken hebben laten horen.

De Russische natuurkundige, dissident en Nobelprijswinnaar Andrej Sacharov noemde antisemitisme het seismogram voor de beschaving. „Wanneer dat opleeft, is de beschaving een kritisch punt richting verval gepasseerd.” Dat geeft aan dat de toenemende Jodenhaat als een belangrijk signaal moet worden opgevat.

Maar niet alleen de zorg voor het behoud van de eigen beschaving moet drijfveer zijn om zich tegen het opkomend antisemitisme te keren. Ook niet dat de Joden extra zielig zijn vanwege de oorlog. Belangrijk is dat het uitsluiten van bepaalde groepen vanwege hun etnische of godsdienstige achtergrond haaks staat op een democratische samenleving. Daarbij gaat het niet alleen om de Joden, maar ook om andere groepen.