Samen met het Nederlands Bijbelgenootschap uit Haarlem zette uitgeverij en drukkerij Royal Jongbloed uit Heerenveen de Bijbelrecyclecampagne op touw. De oogst na een jaar verzamelen: 100.000 Bijbels, psalmboeken en liedboeken. Vooral zakbijbels zijn ingeleverd, met of zonder duimgrepen, goud op snee, of een (kunst)leren kaftje. De zwarte omslagen doen vermoeden dat vooral de Statenvertaling en de vertaling NBG 51 het veld hebben moeten ruimen. De fleurige kaften van Het Boek of de Nieuwe Bijbelvertaling zijn nauwelijks in de stapels te ontwaren. De zachtrode liedboeken uit 1973 tonen aan dat nogal wat gemeenten zijn overgestapt op het nieuwe Liedboek.

Veel Bijbels zien er wat verfomfaaid uit. Loshangende bladzijden, met plakband opgelapte kaften en onderstreepte teksten. Iemand heeft een geplastificeerd kaartje tussen de eerste hoofdstukken van het Johannesevangelie gestopt: ”Gebed voor de operatie”. Al die Bijbels hebben gesproken in het leven van hun lezers. In Jesaja 55 staat dat het Woord van God niet ledig zal terugkeren.

Het is wel verontrustend dat er zonder al te veel zoeken behoorlijk gave exemplaren in de stapels zijn te vinden. De leeslinten liggen tussen willekeurige hoofdstukken in de Bijbels. Het was vast een sluipend proces. De Bijbel bleef kennelijk steeds vaker dicht.

Is de Bijbel die aan een jongen of meisje cadeau gegeven werd op de zondagsschool nog vaak open geweest? Of verdween Gods Woord in een kartonnen doos op zolder alvorens nu te zijn meegegeven? Wie heeft het psalmboekje terzijde geschoven toen hij tot de ontdekking kwam dat psalmzingen het hart niet meer raakte?

In de kofferbak

Voor regiocoördinator Wilma van de Veen van het Nederlands Bijbelgenootschap was het regelen van de Bijbelrecyclecampagne een forse klus. Met andere regiocoördinatoren en 1500 vrijwilligers zamelden ze Bijbels in uit alle delen van het land. Van de Veen nam regelmatig Bijbels achter in de auto mee. „Als ik meedeed aan kerkelijke activiteiten her en der, waren vooraf Bijbels ingezameld. Die laadde ik dan in de kofferbak van de auto. De Bijbels lagen bij mij in de berging voordat ze naar Haarlem gingen. In januari is de laatste lading naar Heerenveen overgebracht.”

Vooral bij de protestantse kerken zijn veel Bijbels opgehaald. Rooms-katholieke Bijbelvertalingen kwam Van de Veen veel minder tegen. In rooms-katholieke kringen is het Bijbelbezit traditioneel wat lager dan bij protestanten. De meeste Bijbels zijn opgehaald in het hart van de achterban van het Nederlands Bijbelgenootschap: de Protestantse Kerk in Nederland, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Christelijke Gereformeerde Kerken.

Bijna elke Bijbel ging door de handen van medewerkers van het Bijbelgenootschap. Uit de sortering kwamen, volgens Van de Veen, bijzondere exemplaren tevoorschijn. „Zo vond ik een Bijbel van het Britse Bijbelgenootschap met Nederlandse tekst. Verder kwam uit de stapel ook een uitgave uit de zeventiende eeuw. Blijkbaar had de gever geen idee van de waarde ervan. Onze bibliothecaris dr. Anne Jaap van den Berg taxeerde dit soort exemplaren en bracht ze zo nodig onder in onze bibliotheek.”

Van de Veen trof ook familiebijbels aan tussen de stapels. Namen van opeenvolgende generaties sierden het schutblad. „De jongste generatie is dan gestopt met Bijbellezen of op een andere vertaling overgestapt. Soms moeten we het stof eraf blazen, als we zo’n Bijbel krijgen. Blijkbaar stond die al jaren ongebruikt in een boekenkast.”

Is dat niet erg, dat zo’n Bijbel vermalen wordt tot pulp?

„Dat denk ik niet. Mensen weten soms echt niet meer wat ze met hun Bijbels aanmoeten. Weggooien voelt niet goed. Maar wat moet je dan? Enkele jaren geleden is mijn schoonmoeder overleden. In haar huis op zolder vonden we enkele Bijbels die hadden toebehoord aan familie die zij nog gekend had. Moeten we die bij ons laten verstoffen?

Een vrouw belde me tijdens de actie op dat ze haar Bijbel had begraven. Weggooien in de prullenbak kon ze niet over haar hart verkrijgen. Ze had ook geen vrede met het doorgeven van een beduimeld exemplaar aan buitenlanders of gevangenen. Ze waardeerde onze actie. Nu kon ze met een gerust hart een Bijbel afgeven, omdat ze wist dat er een nieuwe van gemaakt zou worden.”

Wil het NBG geassocieerd worden met een Bijbelophaalactie? Het is alsof je je eigen bestaan ondergraaft.

„Zo hebben we dat niet teruggehoord van mensen. Ze zijn dolblij dat hun Bijbel een goede bestemming krijgt. De actie heeft ons ook nieuwe vrijwilligers opgeleverd die zich willen gaan inzetten voor plaatselijke activiteiten van het NBG. Het uitgangspunt van de internationale Bijbelkoepel UBS is dat een Bijbel bovendien niet meer mag kosten dan één dagloon. Als we door deze actie duurzaam Bijbels kunnen maken, wellicht de productiekosten kunnen verlagen en mensen opnieuw in contact kunnen brengen met de Bijbel, hebben we het goed gedaan.”

Vijf vragen over de Bijbelrecyclecampagne

Bijbels en liedboeken uit heel Nederland zijn vorig jaar opgehaald en inmiddels overgebracht naar een papierfabriek in Frankrijk. Vijf vragen over de actie aan Bijbeluitgever Philippe van Heusden van Royal Jongbloed.

Wanneer werd de actie gehouden?

„De actie begon in januari 2013. Mondjesmaat kregen we Bijbels mee. In september wilden we stoppen, maar toen bleek de actie juist op gang te komen. In de laatste maanden van vorig jaar liep de actie als een wervelwind. Nog steeds krijgen we Bijbels aangeboden, maar die neem ik niet meer aan. Je moet van stoppen weten.”

Waarom deze actie?

„Het Nederlands Bijbelgenootschap wilde al langer een groene actie organiseren. Vanuit de doelgroep kwamen vragen wat er moest gebeuren met oude Bijbels. Toen de organisatie de ideeën aan elkaar koppelde, kwam er deze actie uit voort. Jongbloed heeft vanouds veel contacten met het Nederlands Bijbelgenootschap en wilde graag meewerken aan de ophaalactie.”

Hoeveel Bijbels zijn er opgehaald?

„Al het dundrukpapier was welkom. Dus niet alleen Bijbels maar ook psalm- en liedboeken zijn verzameld. In totaal hebben we 41 pallets opgehaald. Dat is 25.000 kilo papier, ongeveer 100.000 boeken.”

Wat gaat er gebeuren met de Bijbels?

„Die zijn naar een bedrijf in Nederland gegaan dat de boeken ontkaft en van de boekblokken papierpulp maakt. De pulp is naar een papierfabriek in Frankrijk getransporteerd. Aan de papierbrij wordt 15 procent nieuwe papierpulp toegevoegd. Anders heeft het papier geen goede structuur en kan het niet worden verwerkt door de drukpers. Daarna worden er nieuwe Bijbels van gemaakt en verspreid waar die het hardst nodig zijn. Al denkt het Bijbelgenootschap na over een editie voor de Nederlandse markt. Jongbloed heeft een ‘groene’ editie van de Nieuwe Bijbelvertaling in voorbereiding. Daarin staat informatie over het thema duurzaamheid vanuit een Bijbels perspectief. Het recyclepapier zou daar perfect bij passen.”

Wanneer zijn deze Bijbels klaar?

„Afhankelijk van het type Bijbel dat gemaakt wordt, naar verwachting in 2015 of 2016.”

Een Bijbel van Ratelband

De oudste Bijbels die het Nederlands Bijbelgenootschap binnenkreeg, stammen uit de achttiende eeuw, zegt bibliothecaris dr. Anne Jaap van den Berg van het Bijbelgenootschap. „Een van de oudste is een Nieuwe Testament uit 1767 van uitgever J. Ratelband uit Amsterdam, waarvan maar enkele exemplaren in Nederlandse bibliotheken voorhanden zijn.”

Van den Berg kon de bibliotheek van de Bijbelorganisatie met zo’n dertig à veertig exemplaren aanvullen. „Zo veel had ik niet verwacht.”

De bibliothecaris kiest Bijbels niet alleen uit op hun ouderdom. Hij zoekt ook naar zeldzame edities van recenter datum. Zo staat er nu een Bijbel van de Nederlandsche Bijbel Compagnie uit 1847 op de boekenplank. Verder werkte Van den Berg de collectie twintigste-eeuwse kinderbijbels bij. Duur zijn al deze drukken niet. „Als het om een bijzondere uitgave gaat, weten Bijbelbezitters dat tegenwoordig vaak goed.”

Voor de zoektocht in de duizenden Bijbels kreeg Van den Berg hulp van medewerkers van het magazijn. „Ik vroeg hun alle drukken die niet van het NBG of van Royal Jongbloed zijn, apart te leggen. Uiteindelijk ging ruim 99 procent weer terug op de stapel om verwerkt te worden.”

Ook Bijbels van 100 of 200 jaar oud gaan door de papiermolen. „Als ik tien Bijbels uit 1881 vind, bewaar ik er één of twee. Wel maak ik een aantekening dat er in dat jaar blijkbaar veel Bijbels zijn uitgegeven.”