Het is opvallend dat dit debat zich scherp slijpt op Zwitserland, zegt dr. Adriaan Schout, Europadeskundige en onderzoeker bij het instituut Clingendael. „Het onderwerp leeft breed in de Europese Unie, in Nederland, Denemarken, Oostenrijk, Duitsland, Engeland, en overal heeft het debat een eigen balans. Dit referendum vindt echter uitgerekend in een niet-EU-land plaats. Je ziet dat Zwitserland dan toch helemaal bij de EU hoort.”

Hoe beoordeelt u de uitslag van het Zwitserse referendum?

„Het leeft in meerdere landen, alleen de vraag is: hoe díép gaat het gevoel. Immigratie is echt zo’n onderwerp waarover een kleine meerderheid zegt: dat willen we eigenlijk niet of anders. Er wordt veel kabaal over gemaakt. Maar de Zwitserse uitslag is nipt. En het is een emotie, een kortetermijnemotie. De rationaliteit erachter is: we moeten toch het gevoel hebben dat we iets kunnen doen, maar het mag niet ten koste gaan van het toerisme en de bouw in Zwitserland. De onderhandelaars zullen Zwitserland niet op slot willen doen.”

Intussen ondermijnen immigratiequota wel het vrije verkeer van personen dat Zwitserland met de EU heeft afgesproken.

„Dan heb je het over de principes. Er is eerst nog zes maanden bedenktijd, en tijd is een belangrijke factor in dit soort processen. De uitkomst van de onderhandelingen die daarna gevoerd gaan worden, staat nog lang niet vast. Diplomaten en juristen zijn meesters in het respecteren van principes en kunnen toch met iets zachters komen. Dan kan er nog een referendum komen.

De soep hoeft dus niet zo heet gegeten te worden als hij wordt opgediend. Dit referendum biedt misschien wel de flexibiliteit of aanpassingen die andere landen ook zoeken: ruimte om extra eisen voor immigranten in te voeren, zoals rond taal of diploma’s. Het is echter nog te vroeg om daar uitspraken over te doen.”

Toch heeft de Zwitserse regering op dit moment een fors probleem.

„Zeker heeft ze een probleem, maar ik vind het te vroeg voor dreigende taal. Ik schrik nooit zo van dit soort dingen. Zet een aantal goede juristen en diplomaten bij elkaar, en je zou nog weleens versteld kunnen staan.”

Eurosceptici wijzen op de overlast die door het vrije verkeer van personen in de EU wordt veroorzaakt. Terecht?

„Zwartwerken, illegale pandjes melken, mensen uitbuiten, er zijn inderdaad allerlei uitwassen. Politieke partijen zijn hard bezig deze uitwassen in te dammen. Aan de andere kant profiteert men in de tuinbouw en de bouw van de Oost-Europeanen die er werken. Het gaat om een strijd waarin verschillende belangen spelen: is het genoeg om de uitwassen op te lossen of moet de immigratie toch worden beperkt?”

PVV-leider Wilders zegt: Wat de Zwitsers kunnen, kunnen wij in Nederland ook.

„Ik weet niet waar Wilders eigenlijk mee bezig is. Het lijkt wel alsof hij heel erg aan het verharden is. Eerst was hij tegen de euro, nu is hij tegen de hele Europese Unie en de vrije markt. Maar in Nederland zit de vrije markt heel diep in de genen. Voor Wilders is dit moment een opmaat naar de Europese verkiezingen.

Ik begrijp zijn uitspraak niet, maar hij zal dat voor zijn doelgroep beter kunnen inschatten. Nog harder dan de vorige nationale verkiezingen zet hij in met anti-Europese leuzen. Ik kan niet inschatten hoe dat zal uitpakken. In 2012 heeft hij er geen winst mee geboekt.”