Steun van de drie oppositiepartijen, die het kabinet eerder al hielpen met het woonakkoord, het begrotingsakkoord en het pensioenakkoord, was nodig omdat de plannen van Klijnsma voor een nieuwe bijstandswet anders niet op een meerderheid in de Eerste Kamer zouden kunnen rekenen. Naast de bijstand zijn de partijen het vandaag ook eens geworden over wijzigingen in de zogenoemde Participatiewet, die vanaf 2015 gaat gelden voor mensen met een arbeidshandicap.

Klijnsma wilde de bijstandsregels strenger maken, onder meer door mensen verplicht een tegenprestatie te laten leveren voor hun uitkering. Gemeenten moesten van haar ook een wachttijd van 4 weken gaan hanteren bij het verstrekken van uitkeringen en drie maanden de uitkering inhouden wanneer iemand in de bijstand zich ongepast zou kleden of gedragen. De oppositiepartijen vonden dat te ver gaan en eisten onder meer dat gemeenten meer beleidsvrijheid zouden krijgen in het toepassen van deze strengere regels.

Maandagmiddag bereikten de partijen hierover een akkoord, waardoor gemeenten meer beleidsruimte krijgen om maatwerk te kunnen leveren. Zo krijgen gemeenten de ruimte om strafmaatregelen, zoals het drie maanden lang inhouden van de uitkering, niet in één keer op te leggen, maar over een langere periode uit te smeren. Ook is het straks aan gemeenten om aan te tonen dat verplichtingen niet zijn nagekomen. In het oorspronkelijke wetsvoorstel van Klijnsma lag de bewijslast nog bij de bijstandsontvanger.

Afgesproken is daarnaast dat Wajongers, waarvan na herkeuring wordt vastgesteld dat ze kunnen werken, niet terechtkomen in de bijstand. Hierdoor hoeven zij niet eerst hun vermogen op te maken (spaargeld of eigen woning) om een uitkering te kunnen krijgen. Wajongers die geen arbeidsvermogen hebben, blijven gewoon in de Wajong.

Verder wordt de huidige verhuisplicht in de bijstand wat versoepeld en neemt de kans op banen voor mensen met een beperking toe doordat hun loonschalen worden geborgd op minimaal 100 procent van het wettelijke minimumloon.

Vorige week werd al bekend dat alleenstaande moeders met jonge kinderen in de bijstand niet, zoals Klijnsma wilde, een sollicitatieplicht opgelegd krijgen. Ook was dit weekeinde al bekend geworden dat gemeenten meer tijd krijgen om zich voor te bereiden op de nieuwe bijstandswet. Die gaat hiertoe niet al in op 1 juli aanstaande, maar pas per 1 januari volgend jaar, zodat de invoering ervan gelijk oploopt met de invoering van de Participatiewet.

SGP-Kamerlid Dijkgraaf stelde maandagmiddag in een reactie content te zijn met de gemaakte afspraken. „Het is goed dat er, na jarenlange stilstand en stagnatie, eindelijk duidelijkheid komt op de dossiers van de bijstand en de positie van mensen met een beperking.”

Ook CU-Kamerlid Schouten is tevreden. „De coalitie heeft haar plannen fors moeten bijstellen om steun van de ChristenUnie te kunnen krijgen. Het oorspronkelijke voorstel bevatte onderdelen die desastreus zouden uitwerken voor Wajongers en gezinnen. Als ChristenUnie staan we voor een bijstand die een vangnet blijft en waarin mensen ook worden geprikkeld om actief te blijven om zo hun kansen op een baan te vergroten.”

De bijstandsplannen van Klijnsma worden woensdag en donderdag in de Tweede Kamer behandeld. De extra kosten die met de wijzigingen gemoeid zijn, dekt de staatssecretaris op haar eigen begroting. Klijnsma zal niet alle wijzigingen opnemen in haar wetsvoorstel. Een deel ervan wordt geregeld via wijzigingsvoorstellen in het Kamerdebat, later deze week.

Reacties

SP-Kamerlid Sadet Karabulut: „Het is heel teleurstellend dat ook D66 en de christelijke partijen er zich voor lenen om deze hardvochtige kabinetsplannen te steunen. Weliswaar zijn de scherpe kantjes er een beetje afgehaald, maar voor ons blijft dit volstrekt onvoldoende. De versoepelingen zijn gefröbel in de marge. De verhuisplicht voor bijstandsgerechtigden blijft gewoon overeind, net als de kleedplicht. In totaal wordt er zo’n 2 miljard bezuinigd op bijstandswet en participatiewet. Dat blijft ondanks de aanpassingen vrijwel helemaal overeind.”

CDA-Kamerlid Pieter Heerma: „De aanpassingen van de bijstandswet en participatiewet door de nieuwe coalitie zijn over het algemeen verbeteringen. Er spreekt nu meer vertrouwen uit richting gemeenten en de gevolgen van herkeuring van Wajongers zijn niet meer zo onredelijk als in het oorspronkelijke voorstel. Helaas worden ook AOW’ers die de kosten van levensonderhoud met andere huisgenoten delen gekort door de nieuwe wet. Het is raar dat de grootste negatieve inkomensgevolgen van een bijstandswet ten koste gaan van AOW’ers die niets met de bijstand te maken hebben.”

GroenLinks-leider Bram van Ojik: „Het wordt opnieuw duidelijk dat we te maken hebben met een vijfpartijenkabinet, waarvan er slechts twee ministers leveren. Het valt me tegen dat D66 en de ChristenUnie zich laten lenen voor de bezuinigingsoperatie van het kabinet op bijstand en Wajong. Voorheen trokken we nog samen op om de positie van de meest kwetsbaren op de arbeidsmarkt te verdedigen.”

CNV-voorzitter Maurice Limmen: „Het CNV blijft de voorgestelde Bijstandwet spijkerhard vinden, maar met de wijzigingen van vandaag zijn een aantal van de hardste kantjes eraf. Het CNV heeft de Kamer meerdere malen opgeroepen om de wachttijd van 4 weken voordat mensen een bijstandsuitkering kunnen ontvangen, uit de plannen te schrappen. Ook hoeven Wajongers die nog wel kunnen werken straks niet eerst hun huis op te eten. Maar het CNV heeft ook zorgen. Zo krijgen de gemeenten veel vrijheid bij het invullen van de tegenprestatie voor bijstandsgerechtigden. Daarmee kan willekeur ontstaan. Bovendien kan elke gemeente afzonderlijk invullen wat de tegenprestatie moet zijn. We moeten blijven opletten dat hiermee geen verdringing van regulier werk optreedt. Het is wel positief dat de staatssecretaris heeft besloten dat mantelzorg ook kan gelden als tegenprestatie voor een uitkering. Gelet op de toekomst is het van groot belang dat deze ruimte er nu is.”

Maartje van Boekel namens de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland: „Wij vinden het zeer positief dat Wajongers niet in de bijstand terecht komen, zoals de oorspronkelijke plannen luidden. Wel blijft het een uitdaging voor de overheid om werkgevers te ondersteunen, die banen moeten scheppen voor arbeidsgehandicapten. Voor die begeleiding is nu eenmaal geld nodig.”

De FNV ziet voldoende aanknopingspunten in de aanpassingen die staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken) heeft gedaan in de plannen voor de Participatiewet en rond de bijstand. FNV-voorzitter Ton Heerts: „Er komt geen verplichte tegenprestatie, de huidige Wajongers komen niet in de bijstand terecht. Nog niet alles is goed geregeld, maar deze en andere punten bieden voor de FNV voldoende perspectief om verder te gaan.”

De verplichting voor bijstandsgerechtigden om een tegenprestatie te leveren, is volgens Heerts terecht geschrapt. „Daar hebben onze leden keihard voor gevochten het afgelopen jaar. Dankzij de vele signalen van leden en via onderzoek hebben we duidelijk aangetoond dat er heel veel misgaat in de praktijk. Mensen worden ontslagen en moeten dan hetzelfde werk doen voor een uitkering. Terwijl het daar nu juist om draait: betaald werk vinden.”