Minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën nationaliseerde SNS op 1 februari vorig jaar voor 3,7 miljard euro. De bank was anders failliet gegaan en dat zou de stabiliteit van de Nederlandse financiële sector in gevaar hebben gebracht, zei Dijsselbloem nu bijna een jaar geleden. In maart stelde hij een evaluatiecommissie in, bestaande uit het voormalig Raad van State-lid Rein Jan Hoekstra en aan oud-hoogleraar en oud-ABP-directeur Jean Frijns.

Die oordelen donderdag dat de nationalisatie van SNS inderdaad onvermijdelijk was geworden. Maar dat was onder meer zo doordat er in de jaren ervoor veel mis was gegaan.

DNB had volgens de commissie in 2006 nooit toestemming moeten geven voor de overname door SNS van de risicovolle en omvangrijke vastgoedportefeuille Bouwfonds van ABN Amro. DNB heeft dit zelf overigens vorig jaar ook al toegegeven. Het besluit viel binnen DNB op een te laag niveau en te veel werd vertrouwd op informatie van SNS.

Maar er ging veel meer fout. DNB had in de periode tussen 2006 en 2009 überhaupt te weinig oog voor de risico’s van de op uitbreiding en overnames gerichte strategie van SNS Reaal. „Bij SNS Reaal is sprake geweest van een klassieke bankcrisis waarbij het vertillen aan een beperkt deel van de activiteiten leidt tot uitholling van het hele bedrijf”, schrijven Hoekstra en Frijns.

Toen de bank/verzekeraar snel na het uitbreken van de kredietcrisis in het najaar van 2008 bij de Staat aanklopte voor steun, werd er in de periode erna niet op gelet dat SNS de interne problemen daadwerkelijk ging oplossen. Van ‘schoon schip maken’ was geen sprake. De commissie rekent dit vooral de minister van Financiën (eerst Wouter Bos, daarna Jan Kees de Jager) aan.

De redding van SNS door verkoop van delen was vanaf 2009 nog mogelijk geweest, stellen de onderzoekers, maar Financiën en DNB hebben de kansen laten lopen. Financiën nam te laat de regie in het oplossen van de ellende bij SNS, pas in de tweede helft van 2012. Te laat ook werd er met Brussel gesproken over mogelijke oplossingen. Al met al was er daardoor begin 2013 nog maar één optie over: nationalisatie.

Reacties

SP-Kamerlid Arnold Merkies: „Het rapport over de nationalisatie van SNS laat een beeld zien waar zowel DNB als het ministerie van Financiën passief en nalatig hebben gehandeld. Zo is het onvoorstelbaar dat DNB in 2006 al laat weten haar goedkeuring te geven bij de aankoop van Property Finance, terwijl ze de toets nog moesten beginnen. Het blijkt bij DNB ook te hebben ontbroken aan alertheid bij integriteitskwesties.

Ook het ministerie heeft veel nagelaten. Toen er staatssteun is gegeven heeft het ministerie nagelaten schoon schip te maken. Vervolgens ziet men eigenlijk dat er in elke fase steeds te laat en te afwachtend is gehandeld.

Eind 2011 kwam DNB er achter dat SNS Reaal er niet meer op eigen kracht uit zou komen en de overheid vroegtijdig moest ingrijpen. Desondanks heeft het ministerie van Financiën het nog ruim een jaar laten voortmodderen en zijn zo de kosten voor de maatschappij verder opgelopen.”

VVD-Kamerlid Aukje de Vries: „Er ligt een duidelijk en kritisch rapport over de nationalisatie van SNS en de aanloop daar naartoe. Het toezicht van DNB, in die tijd, is veel te licht geweest eigenlijk kan worden gezegd dat het gefaald heeft. Er is toen niet daadkrachtig genoeg opgetreden en te lichtvaardig gedacht over de toestanden in de financiële sector. Wat mij ook opvalt is dat er destijds geen goede voorwaarden zijn gesteld aan staatssteun. De keuze voor de nationalisatie is echter wel goed te verdedigen, er was geen andere optie. Over de evaluatie wil ik een goed debat met de minister.”

CDA-Kamerlid Eddy van Hijum: „Het is een gedegen rapport met snoeiharde conclusies. De commissie beschrijft hoe SNS Reaal in de ban raakte van groei, winst en steeds grotere risico’s. Het toezicht door de Nederlandsche Bank ontbrak aanvankelijk en de minister van Financiën greep pas laat in. Hierdoor was de nationalisatie in 2012 uiteindelijk onvermijdelijk. De samenleving betaalt dus een hoge prijs voor onverantwoordelijk gedrag van bankiers en ontoereikend toezicht. Het rapport bevat een aantal waardevolle aanbevelingen. Maar de omslag in het bankwezen naar een cultuur van hernieuwde dienstbaarheid aan economie en samenleving is voor het CDA het meest wezenlijk.”

Wouter Koolmees, Tweede Kamerlid voor D66 is onaangenaam verrast door de rapporten die voor hem aangeven dat SNS zich vertilde aan zijn veel te grote vastgoedportefeuille. „Er is al veel verbeterd met de interventiewet die de nationalisatie van SNS mogelijk maakte, maar wat ons betreft moet die nog verder worden aangescherpt. Als alle vermogensverschaffers moeten meebetalen aan een faillissement wordt het onaantrekkelijk om te grote risico’s te nemen. Dan komt de rekening van een falende bank terecht bij diegenen die ook de hoge rendementen krijgen als het goed gaat.”

De Nederlandsche Bank: „DNB heeft inmiddels kennisgenomen van het rapport en is onder de indruk van de grondigheid waarmee het onderzoek is gedaan. DNB bestudeert op dit moment het rapport en de aanbevelingen van de commissie, en zal een inhoudelijke reactie aan de minister van Financiën geven. De minister van Financiën is voornemens de Tweede en Eerste Kamer op korte termijn een kabinetsreactie te sturen met daarbij de inhoudelijke reactie van DNB.”

Henk Nijboer, Tweede Kamerlid voor de PvdA: „De evaluatiecommissie komt tot de conclusie dat de nationalisatie onvermijdelijk was en dat de belastingbetaler zoveel mogelijk is ontzien. De nationalisatie van SNS was nodig om het spaargeld van Nederlanders veilig te stellen. De commissie concludeert dat SNS aan het wankelen is gebracht door roekeloos op overnamepad te gaan. Zo had de aankoop van de vastgoedtak Property Finance nooit mogen plaatsvinden. DNB heeft te gemakkelijk en zonder zelf goed onderzoek te doen een verklaring van geen bezwaar afgegeven. De commissie trekt belangrijke lessen voor de toekomst. Zo moet de interventiewet, die het mogelijk maakt om in te grijpen bij probleembanken, worden aangescherpt.”