De prijsstijgingen van graan zijn de grootste sinds de jaren dertig. Het gaat om tientallen procenten in een paar maanden tijd. Begin oktober lagen de marktprijzen -afhankelijk van de graansoort- 2 tot 3 euro (20 procent) per 100 kilo hoger dan vorig jaar in dezelfde tijd. Wordt de situatie van medio november 2003 vergeleken met die van medio november 2002, dan is er sprake van prijsverschillen tussen 4 en 5 euro (40 procent) per 100 kilo.

Het einde van de prijsstijgingen is nog niet in zicht, aldus secretaris M. Elema van het Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten gisteren. „Op de termijnmarkten zie je dat de prijzen voor de noteringen in het eerste kwartaal van 2004 allemaal nog hoger liggen.”

De prijsstijgingen hebben ook gevolgen voor de kostprijs van meel en bloem. Op dit moment is er nog geen duidelijke invloed van de hogere graannoteringen op de broodprijs zichtbaar. Dat heeft te maken met vaak langlopende contracten van de bakkers met de meelindustrie, maar ook de supermarktoorlog die nu woedt kan een rol spelen. Supermarkten zijn de grootste broodverkopers in Nederland.

Directeur J. Westenbroek van het Nederlands Bakkerij Centrum geeft aan dat de kans dat brood en andere bakkerijproducten duurder worden „zeker aanwezig is. Weliswaar heeft arbeid het grootste aandeel in de kostprijs, maar ook de graanprijs kan effect hebben. Hoeveel dat echter zal zijn, valt nu nog niet te zeggen.”

Ook bij Meneba in Rotterdam, het grootste meelconcern in Nederland, is men voorzichtig met voorspellingen. „Na de zomer hebben we de graanprijs voor onze afnemers al met 2 euro per 100 kilo moeten verhogen. Als de stijgingen doorzetten moeten wij weer een stap doen. Maar het beantwoorden van de vraag in hoeverre bakkers en supermarkten dit doorvertalen in hun prijzen, is niet aan ons”, stelt hoofd communicatie R. van Wensveen.

De graanproductie in de Europese Unie wordt dit jaar geschat op 184 miljoen ton. Dat is 25 miljoen ton minder dan in 2002. Het verbruik wordt geraamd op 192 miljoen ton. Behalve van tarwe is ook de productie van maïs gedaald, een graansoort die toch altijd al moest worden ingevoerd, vooral voor de mengvoederindustrie. De noteringen van maïs zijn dan ook explosief gestegen en er ontstaat een extra opwaartse druk op de prijzen van andere graansoorten.

In de kandidaat-lidstaten van de Europese Unie is de situatie evenmin rooskleurig. De Europese Commissie gaat daarom binnenkort voorstellen het verplichte braakleggingspercentage voor landbouwgrond te halveren naar 5 procent. Dat zou normaal 7 miljoen ton extra graan opleveren. De invloed op het prijsverloop zal volgens secretaris Elema van het het Productschap Graan voorlopig echter niet merkbaar zijn.

Een matigende invloed op de prijs door graanimporten uit Oekraïne, Kazachstan en Rusland zit er ook niet in. Door de droogte hebben deze landen geen overschotten meer, maar juist behoefte aan importgraan.

Grote invloed op de markt hebben ook de vrachttarieven voor granen van buiten Europa. Vorig jaar november was de prijs voor verscheping van de havens aan de Golf van Mexico naar Noord-Europa 10,75 dollar per ton, nu is dat 20 dollar.

Door de enorme prijsstijgingen heerst in de graanhandel een nerveuze stemming. Dat wordt nog versterkt door de onzekerheden over de ontwikkeling van de groeiomstandigheden van wintertarwe in met name de Verenigde Staten.

De schaarste aan graan lijkt voorlopig nog niet voorbij. Het wereldverbruik van tarwe in het seizoen 2003/2004 wordt geraamd op 587 miljoen ton, terwijl de productie 556 miljoen ton bedraagt. Doordat de vraag al jaren groter is dan de productie slinken de reserves. Volgens Elema leiden de dalende voorraden niet tot tekorten. „Er is graan te koop, maar door de tegenvallende oogsten veranderen de marktverhoudingen en dat heeft een prijseffect dat in ieder geval voor de graantelers plezierig is.”