Begin mei 2010. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de eurolanden stemmen in met een megalening van 110 miljard euro aan het noodlijdende Griekenland. In ruil voor het hulpgeld zegt de Griekse regering extreme bezuinigingen toe.

Al in de loop van het volgende jaar blijkt dat er meer hulp nodig is. De onderhandelingen over een nieuw steunpakket nemen maanden in beslag. In maart 2012 zeggen de internationale geldschieters voor 130 miljard euro aan nieuwe noodleningen toe. Ook private partijen moeten deze keer een flinke duit in het zakje doen. Banken, verzekeraars, hedgefondsen en andere investeerders, die op dat moment 206 miljard euro claimen, stemming in met een obligatieruil die de schulden van Griekenland met 107 miljard euro verlaagt. Door een langere looptijd en een lagere rente loopt de afboeking op tot circa 75 procent.

Het is voor het eerst sinds de invoering van de euro in 1999 dat een land met die munt een schuldherstructurering toepast en daarmee niet zijn financiële verplichtingen nakomt. Dankzij de hulp is een wanordelijk faillissement van Griekenland afgewend. Maar de Grieken betalen een hoge prijs: ze moeten nog meer bezuinigen, staatsbezittingen privatiseren en de economie hervormen.

Winkeliers

In de bijna twee jaar die sindsdien verstreken zijn, zagen we veel veranderen in het land. De middenstand is langzaam maar zeker ingestort. Steeds meer winkels om ons heen sloten de deuren, vooral de familiebedrijfjes. Ook in onze eigen bloemenwinkel bleef de omzet teruglopen. Toen december 2012 tegenviel –een belangrijke maand voor de jaaromzet– besloten we te stoppen. Begin februari was het zo ver.

Ook dit jaar is de Griekse middenstand verder achteruit geboerd. De nieuwste cijfers melden dat sinds het begin van de crisis de omzetten met 70 procent zijn gedaald. Na de feestdagen, begin 2014, wordt er een nieuwe golf winkelsluitingen verwacht.

In de winkelstraten zoeken mensen in vuilnisbakken naar iets van hun gading. Een paar jaar geleden waren het vooral migranten die papier of metaal verzamelden. Nu zijn het steeds vaker autochtone Grieken. Steeds meer mensen raken dakloos. Gaarkeukens draaien op volle toeren. Bij de hulpactie die onze kerk elke week houdt, zien we iedere keer nieuwe gezichten. Soms komt er ook een klant van mijn bloemenwinkel kleding en eten halen. De armoede neemt hand over hand toe, niet alleen onder werklozen maar ook onder mensen met lage lonen.

Steeds vaker moeten we onze portemonnee trekken als we bij de dokter of de apotheek langsgaan. En dat terwijl we onze ziektekostenpremie op tijd betalen. Dertig procent van de Grieken valt helemaal buiten de zorg. Bijna dagelijks zie ik oproepjes in de media van het speciale ziekenhuis dat vrijwilligers (artsen) voor deze groep armen hebben opgezet. Het ziekenhuis vraagt om medicijnen voor kankerpatiënten, bloed voor transfusie of is op zoek naar een arts voor een eiland waar de huisartsenpost onbezet is.

Komend jaar zullen vanwege de bezuinigingen nog meer artsen en ander medisch personeel worden ontslagen. Voor de verzekerden wordt het steeds moeilijker om zorg te krijgen. De regering lijkt aan te sturen op het Amerikaanse model: wie geld heeft krijgt zorg, wie arm is crepeert.

Onze dochter Anna ging een opleiding in Nederland volgen. Als ze hier in Griekenland een soortgelijke studie was gaan volgen, zou ze getroffen zijn door de fusieperikelen waar allerlei opleidingen mee worstelen. Studenten zien hun opleiding tussentijds drastisch veranderen. Het onderwijzend personeel, dat 40 procent van het loon heeft moeten inleveren, is gedemotiveerd en leeft in de voortdurende angst te worden ontslagen of overgeplaatst. In september sloten acht universiteiten in Athene, Thessaloniki en op Kreta hun deuren.

Sociale bijstand voor grote gezinnen, gehandicapten en mensen met lage pensioenen is afgeschaft. De zwakke groepen in de samenleving worden nauwelijks nog beschermd. Bij mijn vriendin Maria, die vier kinderen heeft, zag ik hoe belangrijk deze bijstand voor haar gezin was. Juist nu. Het verschil tussen arm en rijk wordt steeds groter.

Intussen groeit de populariteit van de nazistische partij Gouden Dageraad. Het geweld op straat neemt toe. Mijn donkere vriendinnen zijn altijd op hun hoede. Tegelijkertijd blijven vluchtelingen uit Afrika en het Midden-Oosten met duizenden tegelijk het land binnenstromen.

Fout

De ‘hulp’ die Griekenland van de eurolanden ontving, blijkt vooral bedoeld om Franse en Duitse schuldeisers tegemoet te komen. Volgens een artikel begin deze maand in The Wall Street Journal wilden Europese leiders hun banken, die veel Griekse schuldpapieren in bezit hebben, niet in gevaar brengen. Tegelijk eiste de trojka (financiële specialisten van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds) extreme bezuinigingen.

IMF-directeur Christine Lagarde heeft in de Griekse pers toegegeven dat de gevolgen van de bezuinigingsmaatregelen verkeerd zijn ingeschat. Als die fout tijdig was ontdekt, zouden de bezuinigingen over een langere periode zijn uitgespreid, zei ze. De Griekse regering heeft op deze bekentenis niet gereageerd. Onze regering vroeg niet alsnog om meer tijd of om een milder beleid, ze kwam niet op voor het volk.

Minister-president Samaras heeft zijn doelstelling met het innen van belastingen vrijwel bereikt, zegt hij. De toekomst ziet hij zonnig in: Griekenland zal in 2014 de crisis achter zich laten. De banken, die na de herkapitalisatie weer stevig in hun schoenen staan, laten ook positieve geluiden horen. Michalis Massourakis, hoofdeconoom van Alpha Bank, denkt dat de Griekse economie in 2014 weer zal opkrabbelen. Het herstel zal nog niet opzienbarend zijn en afhangen van de snelheid waarmee de maatregelen worden doorgevoerd, aldus Massourakis.

De regering en de banken zijn het erover eens dat het de goede kant uitgaat met Griekenland. Ze hopen met hun goede berichten buitenlands kapitaal aan te trekken. De lonen zijn flink gedaald en arbeiders hebben vrijwel geen rechten meer. Dat is aantrekkelijk voor investeerders.

Belastingschulden

Maar in de krant Ethnos lees ik dat het helemaal niet zo goed gaat met het innen van belastingen. De uitstaande belastingschulden bereiken in 2013 een record van 62,87 miljard euro, waarvan 22,98 miljard bij particulieren en 39,89 miljard bij bedrijven.

Het bedrijfsleven, dat door de crisis enorm is verzwakt, had verwacht dat het na de herkapitalisatie van de banken weer krediet kon krijgen. Dat blijkt nauwelijks mogelijk. De rente ligt met 8,5 tot 9,5 procent drie keer zo hoog als in Nederland. De banken blijven voorzichtig. Pas in 2015 zou het beleid wat versoepeld kunnen worden, is de verwachting. Het is de vraag of bedrijven het zolang kunnen uitzingen.

Anders dan hun regering, zien de Grieken zelf de toekomst niet zonnig in. Maar liefst 80 procent denkt dat het de verkeerde kant opgaat met het land en 52 procent verwacht dat er in het nieuwe jaar financieel op achteruit te zullen gaan. Waarschijnlijk hebben ze gelijk: er ligt een ongelooflijke reeks nieuwe belastingen en verplichtingen klaar, die ze zullen moeten slikken. Zo komt er een nieuwe, zwaardere belasting op onroerend goed (die nu al de hoogste van Europa is), verdwijnt de belastingvrije voet en wordt het fiscale regime op allerlei fronten strenger: meer controle, geen uitstel van betaling en hogere boetes voor mensen die niet (kunnen) betalen. De belastingdienst krijgt het recht om rechtstreeks geld van privérekeningen op te nemen, zelfs al voordat de uiterste datum van betaling is verstreken. De Grieken zijn hier ontzettend boos over. Ook wij wachten in spanning af wat we in 2014 weer extra moeten betalen en inleveren.

Toch zijn er ook positieve berichten. Met de export en het toerisme gaat het goed. Ook hebben vrijwilligers veel mooie projecten opgezet om daklozen, armen en zieken te helpen. Veel Grieken zoeken creatieve oplossingen en zijn zelf kruiden gaan verbouwen of jam gaan maken. Verwaarloosde olijfgaarden worden weer geëxploiteerd. Maar in het licht van de grote problemen in het land voelde het schrijven over zulke lichtpunten de afgelopen twee jaar vaak alsof ik mijn camera inzoomde op een bloem in de woestijn.

De auteur woont met haar man Vassilis en hun kinderen Apostoli en Anna in de Griekse havenstad Pireaus. Zij verzorgde van eind februari 2012 tot vorige week elke woensdag op de economiepagina de rubriek Grieks dagboek.

Van bloemiste naar schrijfster

De crisis was hier twee jaar geleden al in volle gang. Ook ik merkte dat. Het werk in mijn bloemenwinkel Anthodesmos in de havenstad Pireaus liep terug. Mijn zus raadde me aan om over de situatie in Griekenland te gaan schrijven. Ze trok me over de streep door meteen contact te leggen met een bekende die bij het RD werkte. Daar was interesse en zo begon ik eind februari 2012 met mijn Grieks dagboek. Het verscheen elke woensdag op de economiepagina.

Met onze winkel ging het de maanden daarna steeds slechter. Ik kon veel tijd besteden aan mijn schrijfproject. Ik begon steeds meer te lezen en hoorde talloze verhalen van klanten, collega-winkeliers en voorbijgangers aan. Iedereen praatte over de crisis. Thuis besprak ik de thema’s waarover ik schreef met mijn man Vassilis en onze kinderen, Apostoli en Anna. Ik wilde in mijn verhalen vooral laten doorklinken wat er onder het Griekse volk leeft. Zo kwamen er veel discussies op gang. Ik heb dat ervaren als een verrijking voor mezelf en voor de stukjes die ik schreef.

Ons gezin heeft veel moeten inleveren tijdens de crisis. Vassilis pakte zijn oude beroep weer op: hij ging zeilen met toeristen. Daardoor hadden we een basisinkomen. Ik moest begin dit jaar mijn bloemenwinkel opgeven maar ontdekte het schrijven. In die bijna twee jaar kreeg ik regelmatig hartverwarmende reacties van lezers uit Nederland én Griekenland die met ons meeleven.

Met ons gaat het goed. We hebben een dak boven ons hoofd, we hebben iedere dag te eten en we zijn gezond. De toekomst is onzeker. Maar het enige wat we kunnen doen is doorgaan en zelf proberen het verschil te maken. Change yourself, change the world. Ik wens u allen een gezegend 2014.