„In het derde kwartaal is het dieptepunt bereikt. In het vierde kwartaal is sprake van een broos herstel van de internationale conjunctuur”, zei voorzitter L. Hermans van MKB-Nederland dinsdagochtend. „Tegelijk zie je dat mkb’ers tegen zeer lage winstmarges de zaak draaiend proberen te houden, terwijl de export nog niet echt aantrekt.”

Naar aanleiding van actuele onderzoeksgegevens over 2003 constateert MKB dat het toenemende vertrouwen in een aantrekkende economie zo ongeveer het enige lichtpuntje is in het hele afgelopen jaar. „Of deze hoop zich inderdaad in vernieuwde economische groei gaat vertalen, is vooral afhankelijk van de wereldconjunctuur.”

MKB waarschuwt het prille herstel niet te hinderen door bijvoorbeeld een te sterke stijging van de pensioenpremies. Hermans spreekt een sterke voorkeur uit voor de zogeheten middelloonregeling. Daarbij is de uitkering gerelateerd aan het loon dat de werknemer gemiddeld over de periode van zijn pensioenopbouw heeft verdiend. „Een eindloonstelsel leidt tot een overtrokken solidariteit tussen carrièremakers en de gemiddelde werknemer.”

Begin 2003 telde het mkb nog 2,8 miljoen werknemers. In amper een jaar tijd nam het aantal banen met bijna 3 procent af. Dat betekent een daling van 93.000 arbeidsplaatsen, met name in de zakelijke dienstverlening, industrie, groothandel en bouw. In tegenstelling tot 2002 steeg de arbeidsproductiviteit wel. Behalve met de ontslaggolf heeft dat te maken met „efficiencyverhogende diepte-investeringen”, staat in het NIPO-onderzoek te lezen dat MKB voor de 55e keer liet uitvoeren onder de leden.

Een opvallende constatering in het rapport is dat het mkb moeilijker dan de noodzakelijke flexibiliteit binnen de eigen arbeidsorganisatie weet op te brengen dan tien jaar geleden, toen de economische situatie eveneens ongunstig was. „Een doorgeschoten regelgeving, hoge arbeidskosten, grote risico’s bij langdurig zieke werknemers en de kwaliteit van (vak)opleidingen zullen daarbij een rol spelen.”

Volgens Hermans zoeken de mkb’ers wel naar flexibiliteit, maar dan buiten de eigen organisatie. Zo is het aantal zelfstandigen zonder personeel in het afgelopen decennium met bijna 150.000 gestegen. Zij zijn vooral te vinden in de bouw, de transport en het advieswezen. Uit het onderzoek blijkt ook dat een kleine 5000 bedrijven overweegt of al heeft besloten productiecapaciteit naar het buitenland te verplaatsen.

Verder doen ondernemingen extra investeringen in informatie- en communicatietechnologie. Bij eerdere economische dips vielen de uitgaven aan ICT terug, nu niet meer. Hermans: „Het mkb is in snel tempo aan het automatiseren geslagen.”

De combinatie van deze factoren leidt tot een „vrij spectaculaire daling” van de werkgelegenheid. „Dit lijkt een structurele trend”, stelt de mkb-voorman. Om deze ontwikkeling te keren, zijn „ingrijpende maatregelen” nodig om de ondernemers in kleinschalige bedrijven meer armslag te geven. Zo is Hermans verheugd dat de Arbeidstijdenwet waarschijnlijk op de schop gaat. Het aantal openstaande vacatures stabiliseert zich weliswaar op 60.000, maar dat is aanzienlijk minder dan de 200.000 openstaande vacatures van een aantal jaren geleden.