Juist de psalmen hebben een bijzondere zeggingskracht over wat goed en verkeerd gedrag is, betoogt de Britse evangelicale oudtestamenticus Gordon Wenham in zijn studie ”Psalms as Torah”. Een wetstekst of een verhaal kun je nog afstandelijk lezen. Bij een psalm, die als gebed is opgesteld en vaak de ik-vorm heeft, is dat veel moeilijker. Een psalm vraagt op allerlei manieren van de lezer om zich te identificeren met de dichter en zijn boodschap.

Wenham betoogt in dit verband dat het Psalmboek bewust is samengesteld om uit het hoofd geleerd te worden. Een tekst die in het hoofd zit, vindt gemakkelijk de weg naar het hart. Wenham vergelijkt de ethische zeggingskracht van de psalmen met die van een eed of een geloofsbelijdenis.

De anglicaanse theoloog staat uitgebreid stil bij de plaats van de wet in het Psalmboek. Hij geeft onder andere een prachtige analyse van Psalm 119. De langste psalm is vaak geduid als een loflied op de wet, maar is veel meer een klaagpsalm, laat Wenham zien. De dichter bidt om verlossing uit de nood, zodat hij met heel zijn hart de wet van de Heere kan houden. Deze combinatie van idealisme en realisme staat ver af van het starre wetticisme dat sommigen in deze psalm hebben ontwaard.

Boeiend is ook Wenhams analyse van de plaats van de Tien Geboden in de psalmen. In het Psalter springt het negende gebod eruit. De psalmdichters schilderen de goddelozen en onrechtvaardigen vooral als spotters en kwaadsprekers. De verklaring hiervoor zoekt Wenham in de aard van de psalmen. De psalmen laten zien hoe de tong gebruikt kan worden om God te prijzen en de naaste te bemoedigen. In dat licht is het misbruik van de tong om God te bespotten en het leven van de naaste te verwoesten des te misdadiger.

In het Hebreeuws is het woord ”wet” (Thora) een aanduiding voor de vijf boeken van Mozes. Deze boeken bevatten niet alleen wetten, maar verhalen ook van de schepping en de geschiedenis van Israël. Diverse psalmen (zoals 78 en 104-106) bieden een hervertelling hiervan. Vooral Israëls neiging om te zondigen en het onheil als gevolg daarvan komen daarin voor het voetlicht. Daar tegenover staat Gods eeuwige barmhartigheid, die Israëls enige hoop is. Dit geloof is de basis voor het leven van de rechtvaardigen, van wie de psalmen de voorbeeldige levenswandel schilderen.

In het slothoofdstuk maakt Wenham het plaatje compleet door te laten zien hoe de ethiek van de psalmen op allerlei manieren doorwerkt in het Nieuwe Testament. Het is een passend slot van deze studie, die toont hoe onuitputtelijk de rijkdom van de psalmen is.

Canonieke exegese

Wie zijn inzicht in de psalmen op een minder diepgravende, maar wel bredere manier door Wenham wil laten verrijken, moet ”The Psalter Reclaimed” lezen. Dit boek is een bundel lezingen die de oudtestamenticus door de jaren heen over de psalmen heeft gegeven. Het gebedskarakter en de ethiek van de psalmen, die in ”Psalms as Torah” worden uitgediept, komen ook in ”The Psalter Reclaimed” aan de orde. Op het punt van de wraakpsalmen is het laatste boek zelfs uitgebreider.

De rode draad door deze bundel lezingen is de zogeheten canonieke exegese van de psalmen. In het oudere onderzoek werden de psalmen vooral afzonderlijk geanalyseerd. De nadruk lag daarbij op de historische ontwikkeling van de psalm en de (vermeende) plaats in de eredienst van Israël. Wenham schuift deze inzichten niet allemaal aan de kant, maar wijst er terecht op dat ze vaak speculatief zijn. Veel meer houvast biedt het Psalter in zijn huidige canonieke vorm en volgorde. Wie daar goed naar gaat kijken, doet verrassende inzichten op.

Zo zijn Psalm 1 en 2 duidelijk bedoeld als inleiding op heel het Psalmboek. Ze geven de twee grote thema’s van het Psalter aan: de rechtvaardige die met de wet leeft, en de koning, Gods gezalfde. Wenham laat zien dat de psalmen waarin de davidische koning een grote rol speelt, op sleutelposities in het boek der Psalmen staan. Opmerkelijk is ook dat de meeste klaagpsalmen op naam van David staan. De koning is tegelijk ook de lijdende rechtvaardige, een heenwijzing naar Gods Gezalfde, Jezus de Messias.

Aan de hand van Psalm 103 doet Wenham een canoniek-exegetische diepteboring. Deze psalm gaat vooraf aan een psalm over de schepping (104) –die op dezelfde manier begint en eindigt als 103– en twee psalmen over de geschiedenis en de ontrouw van Israël (105 en 106). Gods goedertierenheid waarover Psalm 103 spreekt, heeft in het licht van deze volgorde vooral betrekking op Gods daden in de schepping en de verlossing van Israël.

Ook een canonieke exegese van de psalmen krijgt soms speculatieve trekken. Wenham laat echter duidelijk zien dat deze benadering mooie en diepe inzichten oplevert. Wat de wraakpsalmen betreft is het jammer dat hij zich beperkt tot het doorgeven van de –overigens lezenswaardige– opvattingen van anderen en geen eigen analyse en afweging maakt.

Ontdekkingstocht

Boeken over de psalmen zijn prachtig en waardevol, maar er gaat niets boven het lezen en bestuderen van de psalmen zelf. Een goed hulpmiddel daarvoor zijn de Bijbelstudies van Kathleen Buswell Nielson, die leidinggeeft aan het vrouwenwerk van The Gospel Coalition in Amerika. Ze schreef al eerder Bijbelstudies over de psalmen onder de titel ”Songs Along the Way”. Het recent verschenen tweede deel draagt als titel ”Finding the Way to Prayer and Praise”.

In twaalf lessen komen telkens twee gelijksoortige psalmen aan de orde. Bij de eerste psalm gaat de lezer aan de hand van vragen en opdrachten op ontdekkingstocht naar de betekenis van de psalm en toepassing ervan in het eigen leven. Bij de tweede psalm ben je zelf aan zet, geholpen door een kort instructie. Uiteraard word je als lezer gestuurd via de vragen en opdrachten, maar verder geeft Nielson geen informatie. Dat is een heel goede manier om de rijkdom van de psalmen zelf te ontdekken en zo ook de Bijbel beter te leren lezen en toepassen.

Boekgegevens

Psalms as Torah: Reading Biblical Song Ethically, Gordon J. Wenham, uitg. Baker Academic, Grand Rapids, 2012; ISBN 987 0 8010 3168 7; xii + 232 blz.; $ 22,99;

The Psalter Reclaimed: Praying and Praising with the Psalms, Gordon J. Wenham, 
uitg. Crossway, Wheaton, 2013; ISBN 978 1 4335 3396 9; 205 blz.; $15,99;

Psalms Vol. 2: Finding the Way to Prayer and Praise, Kathleen Buswell Nielson, uitg. P&R Publishing, Phillipsburg, 2013; ISBN 978 1 59638 541 2; xiv + 162 blz.; 
$ 12,99.