„Christendom staat haaks op Japans denken”
AMSTERDAM. Japanners werken zo hard dat ze geen tijd hebben om kerkdiensten bij te wonen. Ook christenen niet. Groepsdenken maakt de ingang van het christendom moeilijk. „Het kerkbezoek is dramatisch laag, maar de invloed van christendom op de samenleving is veel positiever dan gedacht.”
Dr. Samuel Lee promoveert maandag aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op de „complexe relatie” tussen Japan en christendom. Dr. Lee is ex-moslim en pinksterpredikant in Amsterdam en lid van de stuurgroep van de nationale synode. Hij is oprichter en directeur van de Foundation University, die studenten wereldwijd –dankzij giften– gratis onderwijs geeft in theologie, sociale wetenschappen en rechten van de mens.
In de zestiende eeuw verschenen de eerste rooms-katholieke missionarissen in Japan, maar die hadden weinig gevoel voor de inheemse cultuur, zo zet Lee uiteen in zijn proefschrift ”The Japanese and Christianity: A Complex Relation” (Foundation Press, Amsterdam). Dat was evenmin het geval bij de Nederlandse calvinistische kooplui die daarna op het toneel verschenen. Pas tegen het einde van negentiende eeuw deed het protestantisme in Japan zijn intrede, maar ook dat zonder aanmerkelijk numeriek resultaat.
Dr. Lee kan de befaamde roman ”Stilte” van de Japanse schrijver Shusaku Endo (over het tragische verhaal van een Japans missionaris), van wie hij een motto voor zijn boek ontleende, helemaal gelijk geven. „Japan heeft het christendom als de religie van de koloniale bezetters gezien. Dit in tegenstelling tot Zuid-Korea, waar de kerk juist wel snel groeide. Korea heeft geleden onder de Japanse bezetting en zag het christendom juist als een bevrijdende religie. Het heeft daar dus een precies tegenoverstelde werking gehad.”
Typerend voor de Japanse cultuur is dat de Japanner deel uit maakt van een groep, een groter geheel, zoals familie, bedrijf, school of de buurt waarin men woont. „Persoonlijke beslissingen zijn gebaseerd op harmonie van de groep, ”wa” in het Japans. Christenen worden als antisociaal gezien wanneer ze de harmonie van de familie verstoren door te weigeren aan de traditionele Japanse religieuze rituelen, die van het shintoïsme en het boeddhisme, deel te nemen.”
Ook in het bedrijfsleven ligt religie moeilijk. „De meeste Japanse bedrijven willen geen werknemers die actief lid zijn van religieuze organisaties. Ze denken dat daarmee de verschillende loyaliteiten verdeeld worden. Wie werknemer is, moet zich totaal wijden aan het bedrijf. Dat betekent ook na het werk deelnemen aan diverse bedrijfsverplichtingen.”
Verder wordt in de Japanse cultuur waarheid altijd als relatief gezien: geen religie of geen levensbeschouwelijk standpunt mag als absoluut gezien worden. „Japanners beschouwen zich veelal als polytheïst. Een absolute waarheid, een absolute Bijbel of een absolute God wordt gezien als een breuk in de harmonie. Er moet niet alleen harmonie tussen mensen en goden zijn, maar ook tussen de verschillende goden en religies.”
Merkwaardig is dat sommige Japanse christenen thuis een boeddhistisch altaar (”butsudan”) of een altaar voor de volksgoden (”kamidana”) hebben. Zij bezoeken ook rustig een shintoheiligdom, zoals bij de geboorte van een kind of met Nieuwjaar. Dr. Lee: „Ook dat heeft weer te maken met het denken in harmonie, het combineren van verschillende religieuze denkbeelden.”
Kan een dergelijke combinatie wel?
Dr. Lee: „Ik zie het als een uitdaging om oog te hebben voor de culturele vormgeving van het christendom. Dat heb ik van mijn promotor prof. Martien Brinkman geleerd. De kern van het christendom is Jezus. Maar in elke cultuur kan men elementen van de christelijke boodschap terugvinden.”
Japanse christenen zijn soms druk bezig om Luther en Calvijn te lezen, maar er zijn volgens Lee relatief weinigen onder hen die bruggen wil bouwen tussen bijvoorbeeld confucianisme, shintoïsme en boeddhisme aan de ene kant en het christendom aan de andere kant. „Waar blijft de uitdaging om de boodschap van Christus te herontdekken of opnieuw te interpreteren in de Japanse cultuur? Het Evangelie moet verwoord worden in de taal van de bestaande cultuur. Japanners houden van stilte. Waarom bijvoorbeeld geen kerken buiten de stad waar de boodschap gebracht worden in de context van een theeceremonie? Die zijn er wel, maar relatief weinig.”
Japan heeft geen goede ervaringen met het christendom gehad, zo merkt Lee op. „De meest vreemde en tegenstrijdige Godsnamen werden in voorgaande eeuwen zonder verklaring opgelegd. De christelijke stad Nagasaki werd nagenoeg weggevaagd door een atoombom. Daarna stonden er duizend Amerikaanse zendelingen klaar om onder de overlevenden te evangeliseren. Hoe kan het christendom dan ingang vinden in Japan? Ik geef toe dat Japan grote fouten heeft gemaakt op het gebied van mensenrechten, maar wie gaat er in de geschiedenis vrijuit?”’
De Japanner is zo bezet met een drukke werkweek, dat het bezoeken van een kerkelijke activiteit een te grote last is, zo constateert dr. Lee in zijn proefschrift. „De helft van de christenen bezoekt de zondagse diensten, landelijk is dat slechts 0,2 procent van de Japanse bevolking. Sommigen voorspellen dat binnen twintig jaar tijd bijna 50 procent van de gemeenten in Japan geen voorganger heeft. Jongeren zullen niet beschikbaar zijn om de lege plaatsen van ouderen op te vullen.”
Cijfermatig is er reden tot zorg, zo erkent Lee, maar, zo voegt hij eraan toe, toch heeft het christendom veel invloed op de Japanse samenleving. „Ik denk onder meer aan de totstandkoming van het onderwijs, het bevorderen van sociale gerechtigheid, verbetering van de positie van de vrouw in de samenleving, zorg voor de ouderen, minderheden en het verlenen van diensten bij natuurrampen.”
Dr. Lee deed in 2011 veel stof opwaaien door zijn boek ”A New Kind of Pentecostalism”, waarin hij actuele tendensen binnen de pinksterbeweging kritiseert, gericht op emotionele ervaringen, bijzondere tekenen en entertainment, ten koste van theologische diepgang en concrete invloed op het dagelijks leven. De bizarre gevallen van manipulatie, geldzucht en corruptie liggen voor het oprapen. „Ik ben overtuigd pinksterpredikant, maar zie in eigen kring een obsessie voor groei en getallen. Waar blijft echter de positieve invloed van het christendom op de samenleving? Die kant wordt bij het enthousiasme over de snel groeiende kerken op het zuidelijk halfrond, hoe mooi op zichzelf ook, vaak niet gesteld. Ook de pinksterbeweging heeft zelfkritiek en reformatie nodig. We moeten niet presentators van het christendom worden maar volgelingen van Christus.”
