De ene na de andere regeringsleider haastte zich gisteren te zeggen dat er altijd nog ruimte is voor Oekraïne om met de EU te gaan meedoen. Er blijven genoeg herkansingen.

Dat neemt niet weg dat de teleurstelling op de top in Litouwen overheerste. Binnen Europa bestond de hoop dat het moment nabij was dat Oekraïne eens en voor altijd uit de Russische invloedssfeer zou treden. Al sinds de Oranjerevolutie in 2004 is Oekraïne een betwist gebied tussen het Westen en het Oosten.

Dat Kiev zo’n verdrag zelfs zou tekenen onder de huidige president Viktor Janoekovitsj –die als pro-Russisch wordt gezien– werd helemaal als een overwinning gezien. Toch lijkt het vooral de druk uit Moskou te zijn geweest die Janoekovitsj en zijn partij ervan weerhield om met de EU in zee te gaan. Het Kremlin dreigde met handelsbeperkingen en strengere douanecontroles als Oekraïne meer toenadering tot Europa zou zoeken.

Volgens sommige waarnemers probeert Janoekovitsj –als gewiekst onderhandelaar– de EU en Rusland tegen elkaar uit te spelen om voor zijn land zo gunstig mogelijke voorwaarden te bedingen. „De lijn die Janoekovitsj in Vilnius volgt, is er een om tijd te winnen, opties open te houden en iets in de wacht slepen dat hij vervolgens in de onderhandelingen met Rusland over een gas­financieringsdeal kan gebruiken”, meent Tim Ash, hoofdeconoom voor opkomende markten bij Standard Bank in Londen.

Hoe dan ook ziet Kiev er geen voordeel in de deur naar Brussel definitief dicht te gooien. Gisteren liep Janoekovitsj heel blijmoedig rond in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Vicepremier Serhij Arboezov zinspeelde erop dat het opschorten van de onderhandelingen niet per se een definitief besluit is. „Mijn aanwezigheid in Vilnius betekent dat we door blijven werken en bereid zijn te praten en naar oplossingen te zoeken”, aldus Arboezov. „Ik ben ervan overtuigd dat we een oplossing zullen vinden”. Volgens Arboezov heeft zijn land „Europa en een Europese koers nodig.”

De EU bleef gisteren hameren op de grote voordelen voor Oekraïne. De Unie was bereid het meest vergaande verdrag met een niet-EU-lid te sluiten. Dit verdrag verzekert volgens president Herman Van Rompuy en voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barroso „een stabiele en welvarende toekomst voor alle Oekraïners.” De EU-leiders hekelen dan ook de druk uit Moskou. „Sterkere banden met de EU gaan niet ten koste van relaties die onze partners hebben met hun andere buren, zoals Rusland.”

Voor Nederland is een vrijhandelsverdrag met Oekraïne niet onbelangrijk. Met bijna 3,9 miljard euro is Nederland de derde investeerder in de voormalige Sovjetrepubliek, aldus Economische Zaken. Jaarlijks exporteert Nederland meer dan 800 miljoen euro naar Oekraïne. Andersom importeert Nederland voor 611 miljoen euro aan goederen.

Het was niet alleen de druk uit Rusland die Oekraïne deed besluiten het akkoord met de EU (nog) niet te tekenen. Minstens zo controversieel is de gevangenschap van ex-premier Joelia Timosjenko. De EU wil dat zij in het buitenland behandeld mag worden. Zij heeft een hernia en zou daarvoor beter in Duitsland kunnen worden behandeld.

In Oekraïne zelf gingen in de hoofdstad Kiev gisteren weer duizenden betogers de straat op om te protesteren tegen het besluit van de regering en het parlement.

Timosjenko riep de EU-leiders woensdagavond per brief op de eisen die met haar gevangenschap te maken hebben, te laten vallen. Volgens haar zou een akkoord belangrijker zijn dat haar persoonlijke omstandigheden.

Voor de Europese Unie is dat echter een moeilijk probleem, omdat de EU van meet af de gevangenschap van Timosjenko heeft veroordeeld. De Unie ziet deze zaak als een symbool van politieke rechtspraak, die er vooral op gericht is de zittende macht te ondersteunen in plaats van de burger te beschermen.

De oud-premier was in 2004 nog het boegbeeld van de revolutie, maar werd in 2011 veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf. Ze zou in 2009 als premier een gasconflict met Rusland zo hebben verprutst dat het gas sindsdien dubbel betaald wordt.

Volgens het Westen (niet alleen Europa, maar zeker ook de Verenigde Staten) was dit vonnis duidelijk politiek gemotiveerd. Timosjenko en huidig president Janoekovitsj zijn al tien jaar aartsrivalen. In 2010 verloor de blonde politica nipt de verkiezingen van Janoekovitsj. De gevangenschap van Timosjenko wordt gezien als een afrekening met haar, omdat ze bij volgende verkiezingen een te grote bedreiging zou vormen.

Timosjenko moet overigens vrezen voor een langere gevangenisstraf. Aanklagers hebben gezegd de ex-premier te willen aanklagen in verband met de moord op een parlementslid in 1996.

Op de EU-top zijn vandaag wel associatieverdragen met Georgië en Moldavië getekend. Met zulke overeenkomsten verplichten landen zichzelf bijvoorbeeld hun rechtssystemen te hervormen. Daar staan dan weer voordelen tegenover, bijvoorbeeld op het gebied van vrijhandel.