Nu de economie al jaren amper groeit, de werkloosheid sinds 2009 in straf tempo opliep van 300.000 naar 700.000 personen, de huizenprijzen daalden en het consumentenvertrouwen verdwenen lijkt, roept elk positief direct bericht de hoop op dat nu dan eindelijk het langverwachte –en vaak aangekondigde– herstel is ingezet.

De werkelijkheid is dat het tot nu toe bleef bij wat minder of nét geen krimp, het afvlakken van de daling van de huizenprijs en het iets minder negatief worden van nog altijd sombere consumenten.

Op het eerste gezicht leek het CBS gisteren een écht positieve omslag te melden: het bureau maakte bekend dat de werkloosheid in oktober afnam met 11.000 personen. Over de laatste drie maanden bedroeg de daling zelfs 20.000 personen.

In de media werd het nieuws verwelkomd met conclusies zoals: „Onverwachte omslag op de arbeidsmarkt.” Toch kan met deze omslag in de werkloosheidscijfers –helaas– nog niet van een omslag op de arbeidsmarkt worden gesproken. Vorige week meldde het CBS immers nog dat er in het afgelopen kwartaal per saldo 46.000 banen verdwenen en dat het werkgelegenheidsverlies over een jaar gemeten uitkwam op een recordkrimp van 160.000 banen.

Minder werkloosheid dus, maar tegelijk óók minder banen. Dat roept de vraag op waar die 20.000 ex-werklozen zijn gebleven. Navraag leert dat het overgrote deel, circa 15.000 personen, zich heeft teruggetrokken van de arbeidsmarkt. Deels gaat dit om mensen die recent hun baan verloren maar nog niet actief op zoek zijn naar een nieuwe job. Verreweg het grootste deel betreft personen die, in plaats van actief te zoeken naar een baan, gezien het beroerde economische klimaat besloten hebben een (extra) opleiding te volgen of om een andere reden hun zoektocht naar werk te staken. Economen noemen dat wel het ontmoedigingseffect.

Het paradoxale is dus dat iets wat positief lijkt (een lagere werkloosheid) voornamelijk een negatieve reden heeft (toch geen kans op de arbeidsmarkt).

Blijft over een werkloosheidsdaling met 5000 personen, die volgens CBS-econoom Van Mulligen wel verband houdt met een toegenomen werkgelegenheid. Maar ook hier is er een nuance. Het gaat vooral om mensen die, soms na lang werkloos te zijn geweest, besluiten als zzp’er voor zichzelf te beginnen. „Het is echter de vraag of ze daarin succesvol zijn”, aldus de CBS-econoom.

De daling van de werkloosheid biedt dus weinig reden voor enthousiasme. Pas wanneer ook het aantal banen stijgt, dan praten we ergens over, stelt Van Mulligen. „En daar is op dit moment nog geen sprake van. Integendeel.”

De ontwikkeling doet daarmee wat ‘Amerikaans’ aan. Hoewel de werkloosheid daar sinds de crisis in 2008 in een spetterend tempo daalde, nam tegelijk het aandeel Amerikanen met een baan af, inmiddels zelfs tot het laagste niveau sinds begin jaren tachtig.

De les is helder: werkloosheidscijfers alléén zeggen niets over de werkelijke toestand op de arbeidsmarkt. Al geldt dat andersom óók voor de sterk opgelopen werkloosheid in de afgelopen jaren. Een belangrijk deel daarvan kwam niet zozeer door een verlies aan werkgelegenheid, maar doordat er relatief veel mensen de arbeidsmarkt op stroomden.