Dat was dinsdag de centrale vraag op het jaarcongres van de organisatie van registeraccountants, het Koninklijk Nivra, in Maastricht. Het werd gehouden in het Maastrichtse congrescentrum MECC.

De informatiestands laten zien dat ook deze beroepsgroep in het wereldwijde web wordt gevangen. De nieuwe boekhoudsoftware die her en der wordt aangeboden maakt het mogelijk de administratie via een internetverbinding bij te houden. De financiële gegevens worden opgeslagen op de servers van een hostingbedrijf. „Veiliger dan op de eigen computer”, verzekert een verkoper stellig.

Deze veiligheid lijkt in schril contrast te staan met de onzekerheid waarin de accountants zijn beland. Wat is de handtekening van de controleur in de jaarrekening van een onderneming nog waard als later blijkt dat de cijfers toch niet kloppen? Is de accountant wel betrouwbaar? Enron, WorldCom, accountantskantoor Arthur Andersen, Ahold en de bouwfraude zijn veelzeggende namen in dit verband.

De boekencontroleurs hebben in de afgelopen jaren te veel aan de leiband van de ondernemingsbesturen en de veel bejubelde topmannen gelopen, luidt een verwijt van een panel van deskundigen dat door het Nivra is ondervraagd. Daar komt bij dat de accountantskantoren tevens belasting- en automatiseringsadviezen zijn gaan aanbieden. De accountants hebben daardoor de noodzakelijke onafhankelijkheid verloren.

De eerste spreker, Morris Tabaksblat, herinnerde aan wat de befaamde bedrijfseconoom Limperg in 1932 al schreef: „De accountant ontleent de grote betekenis van zijn ambt aan zijn functie van vertrouwensman van de onpersoonlijke maatschappij, van de spaarders en van de andere belanghebbenden, die niet zijn opdrachtgevers zijn.” Dat is opnieuw actueel, aldus Tabaksblat, wiens naam is verbonden aan een code voor goed ondernemingsbestuur (corporate governance).

De oplossing van de commissie-Tabaksblat houdt onder meer in dat de accountant gaat werken voor zowel het ondernemingsbestuur als voor een raad van commissarissen die zijn toezichthoudende taak -mede daardoor- serieuzer en strenger gaat uitvoeren. Tevens zal de -externe- accountant aanwezig moeten zijn op de aandeelhoudersvergadering om vragen over het controleproces te kunnen beantwoorden. Dit moet ervoor zorgen dat de afstand tussen controleurs en management toeneemt.

Tabaksblat waarschuwde er dinsdag voor dat ’zijn’ code -de definitieve versie wordt op 9 december gepresenteerd- wel de kansen op ongelukken verkleint, maar niet kan wegnemen. „Unaniem genomen besluiten kunnen later nog steeds fout blijken te zijn. Mensen blijven bovendien mensen met al hun zwakheden, waaronder verslapping van aandacht. En wanneer managers echt willen frauderen en ook slim zijn, is dat moeilijk te ontdekken, laat staan te voorkomen.”

Extern toezicht op de accountants -de eerste proeve voor een Wet toezicht accountancy ligt er- kan volgens Nivra-voorzitter Piet Hoogendoorn bijdragen aan herstel van vertrouwen in de beroepsgroep. „Dat moet er komen. Zo snel mogelijk, maar vooral niet complex en bureaucratisch.”

Congresganger D. C. Donker -werkzaam bij Ernst & Young- heeft in zijn lange loopbaan veel met beursfondsen en veilingcoöperaties te maken gehad. „Ook in de nieuwe setting die de code-Tabaksblat voorschrijft, blijft de accountant voor zijn informatie afhankelijk van het management. Een te kritische controleur krijgt wellicht minder te zien.”

Een debat over de verantwoordelijkheid voor fraude en onregelmatigheden onder leiding van professor Hans Beckman liet zien dat de beroepsbeoefenaars zelf verschillend denken over hoe ver hun verantwoordelijkheid gaat. „We kunnen niet alle fraude ontdekken”, was een hartstochtelijke reactie uit de zaal.

Een conclusie was in ieder geval dat de controleur die tegen onregelmatigheden aanloopt de plicht heeft die te onderzoeken en te melden. Beckman hield de aanwezigen voor dat de maatschappij verwacht dat een goedkeurende accountantsverklaring in een jaarrekening betekent dat het bedrijf niet heeft gesjoemeld.