De zestiende-eeuwse humanist –overigens iets heel anders dan een hedendaagse humanist die niet in God gelooft– schrijft in 1530 een aardig boekje over wellevendheid en goede manieren. ”De civilitate morum puerilium libellus”, heet het in het Latijn, kortweg ”Etiquette voor de jeugd”. Het is eigenlijk geschreven voor de elfjarige Hendrik van Bourgondië, de zoon van de prins van Veere, maar alle kinderen (en hun ouders) kunnen er hun voordeel mee doen.

Het gaat Erasmus erom dat kinderen netheid, zelfbeheersing en bescheidenheid aanleren, zodat ze zich later staande kunnen houden in de maatschappij. Hij geeft adviezen over hoesten en snuiten („Het is ronduit belachelijk trompetgeluiden te maken met je neus: laat dat maar aan hoornblazers en olifanten”), over kleding en tafelmanieren („Brood waar je al in gebeten hebt sop je niet nog eens in de saus: dat is echt boers”).

Natuurlijk geeft Erasmus ook adviezen waar de jeugd nu niets meer aan heeft. Geen enkel kind eet meer staand aan het einde van de tafel van zijn ouders. En over goed gedrag op school en in de klas staat juist weer niets in Erasmus’ boekje. Hendrik is van adel en krijgt privéonderwijs.

Erasmus besteedt juist wel weer aandacht aan gedrag in de kerk, in zijn geval de Rooms-Katholieke Kerk. Het gaat hem vooral om eerbied en nederigheid. „Je moet je ogen op de prediker richten, je oren naar hem spitsen, je aandacht vol respect op hem vestigen, alsof je niet luistert naar een mens, maar naar God die door de mond van een mens spreekt.”

Wie tijdens een dienst zijn buurman „prietpraat” in het oor fluistert, is iemand die niet gelooft dat Christus daar aanwezig is. „Wie zijn ogen links en rechts laat dwalen stelt zich aan als een dwaas. Bedenk dat het geen zin heeft om een kerk binnen te gaan als je er niet als een beter en zuiverder mens weer uit komt.”

Nog een nuttig advies. „Begin de dag goed met een gebedje; beter kan niet!”

De les van Erasmus: „Niemand kan zijn ouders of vaderland kiezen, maar iedereen kan zijn karakter en zijn manier van leven bepalen.”