De ministers van Financiën van de vijftien lidstaten van de Unie bezegelden dinsdag via een meerderheidsbeslissing de deal met de twee grootmachten. Zij nemen genoegen met een vrijblijvende wilsverklaring van de betrokken regeringen waarin die toezeggen ernaar te streven in 2005 hun tekort terug te brengen tot onder de norm van 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Een dwingende aanbeveling, die bij niet naleven zou hebben kunnen resulteren in het opleggen van een boete, blijft achterwege. Daarmee is het stabiliteitspact in feite buiten werking gesteld.

De Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de EU, toont zich zeer ongelukkig met deze ontwikkeling. Commissaris Solbes (Economische en Monetaire Zaken) zegt in een reactie dat de gang van zaken indruist tegen „de geest en de letter” van de in het verleden vastgelegde spelregels. „Dit was geen overwinning voor Europa”, voegt hij daaraan toe. Het college van voorzitter Prodi onderzoekt of wellicht het aanspannen van een procedure bij de rechter, in dit geval het Europees Hof van Justitie, tot de mogelijkheden behoort.

De ECB hield dinsdagmiddag spoedoverleg. Dat gebeurde langs telefonische weg omdat het moeilijk was alle nationale bankpresidenten uit de eurozone op zo korte termijn naar Frankfurt te laten komen. Na beëindiging van het beraad werd in een verklaring de jongste gebeurtenis als „uiterst betreurenswaardig” aangeduid. De monetaire autoriteiten waarschuwen dat het vertrouwen in de overheidsfinanciën ernstig gevaar loopt. Zij zijn vastbesloten de prijsstabiliteit te verdedigen. Dit betekent dat zij bij een dreigende ontsporing op dat punt de rente zullen verhogen.

Ook in Duitsland zelf klinkt volop kritiek. Vice-president Stark van de Bundesbank spreekt van „een bittere slag voor de fundamenten van de muntunie” aan de vooravond van de uitbreiding van de EU. „Omwille van het nationale prestige is de geloofwaardigheid van de Europese stabiliteitsconsensus en de idee van een gezamenlijk Europa schade toegebracht”, concludeert hij. De oppositie van christen-democraten en liberalen en de werkgeversverenigingen geven niet minder blijk van hun ongenoegen.

In het Europees Parlement eisen de genoemde politieke stromingen een spoeddebat. Deze instelling beschikt overigens niet over middelen om de ministers terug te fluiten. De Europese Volkspartij, waarin de christen-democraten zijn verenigd, maakt gewag van „een catastrofaal en schandalig besluit.” De financiële woordvoerder van die groepering, de Oostenrijker Karas, prijst de tegenstemmers, te weten Spanje, Nederland, Oostenrijk en Finland, voor hun moed om tegen de twee grote lidstaten te durven ingaan.

De fractieleider van de liberalen, de Brit Watson, denkt dat de ratificatie van een toekomstige Europese grondwet moeilijker wordt. De burgers zullen naar zijn inschatting nu eerder geneigd zijn om, voorzover zij via een referendum daartoe de gelegenheid krijgen, een afwijzend oordeel te vellen.

In Nederland noemt werkgeversorganisatie VNO-NCW het schenden van het stabiliteitspact slecht voor het vertrouwen in de euro. Dit kan leiden tot een hogere rentestand, tekent zij hierbij aan. MKB-Nederland, dat de belangen van het midden- en kleinbedrijf behartigt, meent daarentegen dat Nederland nu ook de ruimte krijgt om het overheidstekort te laten stijgen tot boven de 3 procent en op die manier de economie te stimuleren.

De vakcentrale FNV ziet eveneens voordelen in het sneuvelen van het pact. Zij verwacht dat haar onderhandelingspositie sterker wordt, omdat het kabinet zich niet meer strikt gebonden hoeft te achten aan de EU-begrotingsnormen en er zo meer geld kan vrijkomen om de bezuinigingen in de zorg en de sociale zekerheid te verzachten. Het CNV laat een soortgelijke reactie horen. Het vindt dat ons land voortaan „minder krampachtig” de regels moet naleven.