De beelden staan velen nog helder voor de geest. Een glunderende Barack Obama die op dinsdagavond 4 november 2008 zijn massaal toegestroomde aanhang op een plein in het centrum van Chicago toespreekt. Geflankeerd door een stralende Michelle en dito dochters.

Voor het eerst in de geschiedenis krijgen de Verenigde Staten een zwarte president. De reacties onder met name de Afro-Amerikaanse bevolking zijn ronduit euforisch. Regelmatig valt zelfs het woord ”messias”.

Veel Amerikanen zijn George W. Bush na acht jaar meer dan zat. Zij willen, schijnbaar ten koste van alles, verandering – en dat is precies waar Obama op inspeelt. Onder het motto ”Change” belooft hij de bevolking een radicale omslag in het beleid.

Grote ambities heeft de nieuwe president tijdens zijn verkiezingscampagne uitgesproken. Hij zal opkomen voor de rechten van homo’s. Vrouwen moeten zelf de keus kunnen maken of ze hun ongeboren kind laten aborteren. Amerika zal zijn troepen uit Irak terugtrekken. De omstreden gevangenis in Guantanamo Bay in Cuba zal worden gesloten. En zo gaat het lijstje nog wel even door.

Vooral behoudende Amerikanen –zowel christelijk als seculier– houden hun hart vast. De conservatieven gruwen van de plannen van Obama om de rol van de overheid uit te bouwen en de belastingen te verhogen. Christenen vrezen voor ingrijpende maatregelen op ethisch gebied.

Vijf jaar later weet Obama als geen ander dat de politieke realiteit een stuk weer­barstiger is dan de schijnwereld van verkiezings­beloften. Dat neemt niet weg dat hij een deel van zijn (progressieve) agenda toch heeft weten te realiseren.

Een belangrijk wapenfeit vormt de terug­trekking van de Amerikaanse troepen uit Irak. In december 2011 verdwijnen de laatste eenheden uit het Tweestromenland. De oorlog heeft dan wel aan circa 4500 Amerikaanse soldaten het leven gekost. Om nog maar niet te spreken van de astronomische kosten van 700 miljard dollar, opgebracht door de belastingbetaler in een tijd van kredietcrisis, groeiende werkloosheid en economische malaise.

Binnenslands kan de president de hervorming van de Amerikaanse gezondheidszorg met vette letters op zijn conto schrijven. Vijftig jaar hebben de Democraten gestreden voor een verplichte ziektekosten­verzekering voor alle Amerikanen en overheidssteun voor lagere inkomens.

In maart 2010 zet Obama zijn hand­tekening onder een wet die de Amerikaanse gezondheidszorg totaal op zijn kop zet. ”Obamacare” is een feit. De Republikeinen hebben zich met hand en tand verzet tegen een van de meest revolutionaire veranderingen in de sociale wetgeving in de Verenigde Staten.

Ook op ethisch gebied probeert Obama zijn liberale ideeën te realiseren. Hij maakt een einde aan het zogenaamde ”Don’t ask, don’t tell”-beginsel in het leger. Dat betekende in de praktijk dat homo’s in de strijdkrachten werden getolereerd zolang ze maar niet voor hun geaardheid uitkwamen. Obama laat dat beleid varen, en daar laat hij zich graag op voorstaan.

Hij grijpt die gelegenheid ook aan om het Congres aan te sporen de Defense of Marriage Act te herroepen. Die wet bepaalt dat het huwelijk een verbintenis tussen man en vrouw is. Tot nu toe heeft de volksvertegenwoordiging steeds geweigerd deze wet in te trekken.

Ook op het terrein van stamcelonderzoek voert Obama verruimingen door. De president draait een wet van zijn voorganger Bush terug die voorzag in strikte beperkingen op het gebruik van menselijke stam­cellen voor wetenschappelijk onderzoek.

Ondanks deze politieke ‘successen’ slaagt Obama er lang niet in al zijn verkiezingsbeloften waar te maken. „Als president zal ik Guantanamo sluiten”, zegt hij tijdens de verkiezingscampagne van 2007 vastbesloten.

In januari 2009 geeft de president inderdaad opdracht de omstreden gevangenis in Cuba binnen een jaar te sluiten. Er zijn echter onvoldoende landen bereid de 171 terreurverdachten uit Guantanamo op te nemen. En ook juridisch en politiek gezien blijkt de sluiting van het cellen­complex vooralsnog een onhaalbare opgave.

De aangekondigde hervorming van het immigratiebeleid komt evenmin van de grond. Obama dankt zijn verkiezing in 2008 deels aan zijn belofte om de miljoenen illegale immigranten in de VS uitzicht op het Amerikaanse staatsburgerschap te bieden. Zijn inspanningen voor Obamacare verdringen dat voornemen echter naar de achtergrond.

En dan de economie. Obama erft in 2008 een totaal verrotte staatshuishouding. De kredietcrisis heeft een zware wissel getrokken. Het Amerikaanse schuldenplafond is naar ongekende hoogte gestegen. De oorlog in Irak kost een paar miljard dollar per maand. En de werkloosheid blijft oplopen.

Geplaagd door deze cijfers verzucht Obama een halfjaar na zijn aantreden terecht: „We zijn opgezadeld met een financiële crisis die zijn weerga niet kent.” Maar na vijf jaar presidentschap wijst de voormalige senator nog steeds met de beschuldigende vinger naar zijn voorganger George W. Bush. „We hebben een ernstig probleem met schulden en tekorten. Maar het meeste was er al voor ik op het toneel verscheen.”

Natuurlijk probeert Obama wel maat­regelen te nemen om de Verenigde Staten in economisch rustiger vaarwater te brengen. Zo scherpt hij het toezicht op de financiële markten aan. En hij doet een poging de door Bush ingestelde belastingverlaging voor rijke Amerikanen ongedaan te maken.

In beide gevallen stuit hij op heftige tegen­stand van de Republikeinen en rechtse belangengroeperingen. Verscherpt toezicht –en dus een grotere rol voor de overheid– en belastingverhoging schieten conservatief Amerika doorgaans bij voorbaat in het verkeerde keelgat.

Sinds de Republikeinen na de tussentijdse verkiezingen van 2010 een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden (de Amerikaanse Tweede Kamer, RD) hebben, is die tegenstand een repeterende breuk voor Obama.

Het zorgt ervoor dat Obama’s plan om Syrië aan te vallen afgelopen september strandt wegens gebrek aan politieke en maatschappelijke steun. Het leidt tot de recente sluiting van de federale overheid, omdat de Republikeinen de financiering van Obamacare dwarsbomen.

Dat werpt de vraag op of Obama de touwtjes nog wel zo strak in handen heeft. Of is hij vleugellam, zoals veel Amerikaanse presidenten in hun tweede ambtstermijn overkomt?

Zijn optreden rond het uitrollen van Obamacare en het NSA-afluister­schandaal lijkt die laatste vraag bevestigend te beantwoorden. Van een president die een ambitieuze progressieve agenda nastreeft, is Barack Obama de laatste tijd vooral een in het defensief gedrongen staatshoofd geworden. Steeds vaker duikt de opmerking ”ik wist het niet” op.

Obama wist niet dat er serieuze problemen waren met de website van Obamacare toen die vorige maand de lucht in ging. Terwijl de president zijn medewerkers juist op de huid had gezeten om zijn geestes­kind goed ter wereld te laten komen.

Obama wist niet dat het mobieltje van de Duitse bondskanselier Angela Merkel door de NSA werd afgeluisterd. Medewerkers van de spionagedienst verklaarden echter dat andere mensen in het Witte Huis wél op de hoogte waren.

Dat is overigens niet ongebruikelijk, weet John Tuck, medewerker van het Witte Huis onder Ronald Reagan. „Je probeert de president altijd te vrijwaren van de ver­antwoordelijkheid voor slecht nieuws. Als je een goed verhaal had, bracht je dat naar het Witte Huis. Als je een slecht verhaal had, dropte je dat bij het ministerie dat voor de kwestie verantwoordelijk was.”

De komende drie jaar zullen leren hoe Barack Obama als president de historie zal ingaan. Een van zijn grootste ambities is momenteel een vredesovereenkomst tussen Israël en de Palestijnen te realiseren. Een uitgewerkt plan daarvoor moet in januari worden gepresenteerd.

Als Obama zo’n deal voor elkaar krijgt, heeft hij op voorhand een plaats in de geschiedenisboeken veroverd.

„Obama is ons gegeven als koning Achab”

Amerika is tijdens Obama’s presidentschap veranderd, en niet ten goede, zeggen christenen in het land. „Zijn regering is een ramp.”

Iéts positiefs kan Gary H. Swets uit Grand Rapids –lid van de Heritage Reformed Congregation en achterkleinzoon van SGP-oprichter ds. G. H. Kersten– nog wel noemen: de verkiezing van een niet-blanke wekte in 2008 minder ophef dan die van een rooms-katholiek (John F. Kennedy) in 1960. De kandidaat werd als mens beoordeeld, en niet op grond van zijn afkomst.

Maar daarmee is het ook wel gezegd. Want hoe kon Obama een Nobelprijs krijgen „uitsluitend voor het praten over hoop en verandering, zonder iets te doen? Als er dingen verkeerd gaan, schuift hij verantwoordelijkheden af. Hij zegt wat hij denkt dat de mensen willen horen, en geeft er niet om als hij zichzelf tegenspreekt.”

Obama is geen leider, zegt Swets. „Hij heeft geen visie, is snel beledigd, niet geneigd tot compromissen. Hij polariseert. En hij liegt. Tijdens zijn herverkiezingscampagne had hij niets substantieels te bieden; hij was alleen maar bezig zijn Republikeinse opponent door de modder te halen.”

Dat alles beïnvloedde de sfeer in de Verenigde Staten negatief. „We zijn een verdeeld land geworden, met een slecht functionerende regering. De moraal wordt afgebroken, het gezin ook. De verplichte ziektekostenverzekering –”Obamacare”– verwoest de private zorgsector. De president maakt het volk afhankelijker van de staat, en dat breekt het arbeidsethos af.”

Obama had minderheden vooruit kunnen helpen; had een rolmodel voor hen kunnen zijn. Maar hij stelt voortdurend teleur, vindt Swets. De Amerikaanse media zijn volgens hem bevooroordeeld: zo hard als ze president Bush aanpakten, zo mild zijn ze voor Obama. Ondertussen stelt de Republikeinse Partij zich zwak op.

Marxistische vader

Ralph van Zweden, docent aan de Netherlands Reformed Christian School (uitgaande van de Gereformeerde Gemeenten) in Rock Valley, memoreert de euforie rond Obama’s verkiezing in 2008. „Hij presenteerde zich als de messiasfiguur die het land compleet zou veranderen. En Amerika kon de wereld laten zien dat het land het racisme had overwonnen.”

Dat Obama’s vader een marxist was en zijn moeder een atheïste, zag de natie maar even over het hoofd. En dat gold ook voor het feit dat Obama op een islamitisch-fundamentalistische school heeft gezeten en dat ook van zijn verdere leven veel negatiefs te zeggen valt.

Zijn regering werd volgens Van Zweden „een ramp.” „Obama heeft de rassentegenstellingen vergroot in plaats van verkleind. Zijn economisch beleid wordt beïnvloed door zijn marxistische opvoeding.”

Ook Van Zweden wijst op de negatieve invloed van het beleid op de arbeidsethos en het particulier initiatief. „Het belemmert de economische groei en doet de werkloosheid stijgen.”

Obamacare drijft het land richting het socialisme, vormt een enorme belasting voor de economie, beperkt de individuele verantwoordelijkheid en vervangt de gevoelens van afhankelijkheid jegens God door afhankelijkheid van de staat, zegt de docent uit de staat Iowa. Bedrijven worden gedwongen financieel bij te dragen aan geboortebeperking en abortus. „Als conservatief en als christen vrees ik dat we niet alleen de vrijheden verliezen die onze voorvaderen in de grondwet verankerden, maar ook ons vertrouwen op God.”

Het buitenlands beleid is volgens Van Zweden niets beter: Amerika raakt zijn leidinggevende plaats kwijt. Ernstiger nog is de achteruitgang op ethisch gebied. „Homoseksuelen mogen in het leger voor hun levenswijze uitkomen, homohuwelijken worden toegestaan, drugsgebruik eveneens en de religieuze moraal wordt steeds meer als intolerant gezien.”

De achteruitgang past in de eindtijd, zegt Van Zweden. „Deze president is ons gegeven als een koning Achab, als een straf voor onze nationale zonden en voor het verwerpen van Hem op Wie we vertrouwden toen het land tot stand kwam. Wat we nu hebben, is een droevig contrast met onze vroegere leiders, die zich er niet voor schaamden hun afhankelijkheid van God te belijden.”