Sinds 1 januari van dit jaar is de eigen bijdrage van mensen die in een AWBZ-instelling zijn opgenomen verhoogd. Bij de berekening van de eigen bijdrage wordt niet meer alleen naar het huidige inkomen gekeken, maar ook 12 procent van het vermogen meegenomen. Het eigen huis is een onderdeel van dit vermogen. De eigen bijdrage kan zo oplopen tot bijna 2200 euro per maand.

De regeling leidt ertoe dat op internet allerlei adviezen en tips circuleren om de eigen bijdrage te verminderen. Vooral het verminderen van het eigen vermogen door via een notariële akte een deel aan de kinderen te schenken wordt aangeraden door de tipgevers. In dit artikel wil ik ingaan op de vraag of de hogere eigen bijdrage onrechtvaardig is.

Afhankelijkheid

De AWBZ-instellingen waarover we het hebben zijn de verpleegtehuizen. Dus gaat het in wezen om de vraag hoe we onze ouderen verzorgen als ze hulpbehoevend worden en hoe dat gefinancierd wordt. In veel landen zijn de eigen kinderen de eerstverantwoordelijken. Vroeger gold dat ook in Nederland. De kinderen moeten voor hun ouders zorgen als zij zichzelf niet meer kunnen onderhouden. In samenlevingen die op deze manier functioneren, wordt er daarom veel waarde gehecht aan het krijgen van kinderen.

In veel westerse samenlevingen bestaat er momenteel echter een algemene ouderenuitkering (AOW) of een mogelijkheid om als oudere een beroep te doen op de bijstand. Daarnaast hebben velen nog een persoonlijk pensioen opgebouwd. Door deze maatregelen zijn ouderen wat het inkomen betreft niet meer afhankelijk van hun kinderen.

Nederland springt er in dit opzicht zelfs uit. We kennen de AOW en voor de persoonlijke pensioenen is verplicht gespaard. Doordat ervoor gespaard is, is er tenminste een vermogen waarvan gebruikgemaakt kan worden zonder dat men afhankelijk is van de huidige werkenden. Doordat velen (nog) verplicht gespaard hebben, zit er meer in de spaarpot dan in landen waarin iedereen zelf mag bepalen hoe hij of zij voor het pensioen spaart.

Slavenarbeid

Ook de verzorging van de hulpbehoevende oudere is in ons land relatief goed geregeld. Heeft men hulp aan huis nodig, dan kan dat over het algemeen vlot geregeld worden. Verder kennen we verpleegtehuizen die uit een eigen bijdrage en algemene middelen betaald worden. Ook dat is niet ongunstig. In verschillende westerse landen geldt nog steeds dat de hulp aan en verzorging van de oudere in eerste instantie een verantwoordelijkheid van de eigen kinderen is.

Waartoe dat kan leiden, hebben we onlangs in een uitzending van televisieprogramma Nieuwsuur kunnen zien. Daarin werden beelden getoond over de verzorging van demente ouderen in Italië. Daar is deze verzorging in eerste instantie een verantwoordelijkheid van de kinderen. Die vinden de verpleegtehuizen echter vaak niet goed of te duur. Ze richten vervolgens een kamer in voor de demente oudere en huren een vrouw uit Midden-Europa (Roemenië, Hongarije) die dagelijks de verzorging doet.

Officieel werkt deze vrouw veertig uur in de week en krijgt ze ook nog kost en inwoning. Maar vaak eet en slaapt ze in hetzelfde vertrek als de oudere. Hierdoor werkt ze feitelijk 24 uur per dag, 7 dagen in de week. Dit is een vorm van slavenarbeid, ook al is het in een modern jasje. Bovendien komen die vrouwen niet naar Italië omdat ze thuis geen gezin hebben. Ze hebben juist vaak opgroeiende kinderen en willen die een toekomst geven door geld te verdienen. Het gezinsleven in het land van herkomst raakt hierdoor ontwricht.

Beste zorgsysteem

Uit het bovenstaande moge blijken dat ons systeem van thuiszorg en verpleegtehuizen zo slecht niet is en misschien zelfs wel het beste van de wereld. Dit systeem wordt grotendeels uit de collectieve middelen gefinancierd. De verhoging van de eigen bijdrage is een maatregel om de verdeling van de lasten te verschuiven van het collectief naar degene die er gebruik van maakt. Voor de rijkere oudere betekent dit een hogere uitgave. Ik heb niemand gehoord die hier tegen is. Vaak is het zelfs zo dat deze ouderen een duurder particulier initiatief kiezen. Voor de oudere zonder vermogen (eigen huis) verandert er ook niet veel.

De verandering is het grootst bij degenen die een laag inkomen hebben, een AOW met een klein pensioen, en een eigen huis bezitten. Zij moeten nu veel meer betalen. Belangrijk is te beseffen dat dit niet ten koste gaat van de oudere, maar van de erfgenamen. Die zullen minder erven. Vandaar dat notarissen aanraden een testament op te stellen om te voorkomen dat de spaarcenten bij de overheid terechtkomen, in plaats van bij de kinderen. Blijkbaar hebben erfgenamen geen verantwoordelijkheid meer voor hun ouders. Mij lijkt dit te ver gaan.

Niet onrechtvaardig

Mijn conclusie is dat de hogere eigen bijdrage niet principieel onrechtvaardig is. Integendeel, het probeert een mooi stelsel in stand te houden door de lasten te leggen op de schouders van degenen die ook de verantwoordelijkheid horen te nemen (de eigen kinderen). Toch zit er nog wel een onrechtvaardig element aan. Mensen die niet gespaard hebben, bijvoorbeeld door een kwistige levensstijl, kunnen niet op hun vermogen aangesproken worden en hoeven niet te betalen. Dat voelt niet goed ten opzichte van degenen die wel gespaard hebben.

Verder zijn er in de uitwerking praktische moeilijkheden. Zo wordt verondersteld dat het vermogen liquide is. Vaak is dat niet zo en moet een huis nog verkocht worden. Dat lukt niet altijd op korte termijn.

Hier is echter wel een mouw aan te passen. Belangrijker is naar mijn mening dat we moeten vrezen dat het systeem op de lange termijn geen stand houdt. Als iedere oudere in ieder geval op papier vermogen aan de kinderen schenkt, verdwijnt op den duur de basis waarop de heffing gebaseerd is. Dan rest er niets anders dan een groter deel uit de ziektekostenpremies te betalen. Belangrijk lijkt mij dat we hoe dan ook het huidige systeem van kwalitatief goede verzorgingshuizen in stand weten te houden.

De auteur is hoogleraar internationale economie aan de Radboud Universiteit Nijmegen.