De reis verloopt via een smalle weg met onverwachte bochten. In de omgeving pieken de kerktorens van de dorpjes omhoog. Achter een vijfscharige wentelploeg zakt de vette zeeklei langzaam van de schaarbladen terug op de grond. Krewerd, een dorpje in de gemeente Delfzijl op het hoge land van Groningen.

Dr. Justin Kroesen, docent kunstgeschiedenis van het christendom aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), stelt dat de kerk hoort bij de top tien van mooie historische kerken in Nederland. Hij leidt belangstellenden rond tijdens een excursie georganiseerd door de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis (VNK).

Het dorp is gebouwd op een wierde die op het hoogste punt ongeveer 1,5 meter boven de omgeving uitsteekt. Daar staat de Mariakerk uit 1280. De romanogotische kerk is een voorbeeld van de Groninger variant van deze middeleeuwse bouwkunst. Kenmerkend voor dit middeleeuwse kerkje zijn de weinige ramen en de tamelijk plompe toren. Bijzonder ook zijn de boogversieringen in de buitenmuur. Maar misschien nog wel opvallender zijn twee laaggeplaatste raampjes. Binnen blijkt waarvoor ze dienen; ze laten licht vallen op de plaats waar vroeger het altaar stond, zodat de aanwezigen goed konden zien wat er gebeurde.

Het gedempte licht, de in ere herstelde muurschilderingen, de vele nissen, het gewelf met sluitring en rozet, de oude herenbanken met het wapen van de Ripperda’s, het oksaal en het historische orgel, alles in de Mariakerk straalt een middeleeuwse sfeer uit.

Waterbekken

Kroesen wijst op het dubbele waterbekken in het koor dat een afvoer had naar buiten. Hier wasten de priesters voor en na de mis hun handen. Voor het water was er een aparte afvoer naar het zogenaamde heiligputje op het kerkhof, zodat kruimelresten van de hostie niet vermengd zouden worden met vuil.

Het oksaal, de gemetselde stenen wand die het schip van het koor scheidt, bestaat uit drie bogen. De linker en de rechter zijn dicht en de middelste geeft via een deur toegang tot het koor.

Oud orgel

Boven op het oksaal is een uit 1531 daterend orgel geplaatst. Het is het op een na oudste bespeelbare orgel van Nederland. Alleen het koororgel in de Sint-Laurenskerk te Alkmaar heeft oudere papieren. Op de panelen staat vermeld dat er in de jaren 1620, 1687, 1731 en 1857 vernieuwingen en reparaties hebben plaatsgehad.

Dr. J. R. Luth, als hymnoloog verbonden aan de Groningse universiteit, vertelt dat de onbekende orgelbouwer gebruikmaakte van vijftiende-eeuws pijpwerk en de orgelluiken beschilderde met pijpen, zodat het instrument groter leek. Het is een van de weinige orgels in het noorden van Nederland met een middentoonstemming. Hierdoor en door het feit dat vijf van de zeven registers origineel zijn, is het bij uitstek geschikt voor het uitvoeren van oude muziek.

In de middeleeuwen diende het orgel overigens niet voor begeleiding van de gemeentezang, maar ter afwisseling van het zingen van het koor. Luth speelt op het orgel een gedeelte uit de Winsumer Orgeltabulatuur uit 1431. Deze oudste bewaard gebleven orgelmuziek uit Nederland is afkomstig uit het dominicanenklooster van Wilsum (Groningen). Volgens Luth geeft de Winsumer Orgeltabulatuur een indruk van het repertoire in een dorps- of kloosterkerk: „Er werden zowel wereldlijke als geestelijke werken gespeeld, de wereldlijke vóór de dienst. Dat leverde natuurlijk weleens klachten op.”

Monumentale geschiedenis Mariakerk

Het is de vraag waardoor een kleine kerk als de Mariakerk te Krewerd zo’n monumentaal interieur kreeg. Dr. Justin Kroesen vermoedt dat het te maken heeft met het klooster Bloemhof in Wittewierum, dat bekend is vanwege twee oude manuscripten die daar werden bewaard. De kerk zou geadopteerd zijn door de monniken en priesters die er dienst deden. Het oksaal bood een goede gelegenheid aan de kloosterlingen om zich ongezien in het koor terug te trekken.

In 1594 ging Groningen, en dus ook Krewerd, over op het protestantisme. Sinds het begin van de jaren 60 van de vorige eeuw worden er zondags geen diensten meer gehouden in de kerk. In 1968 vond een restauratie plaats en in 1983 is de kerk overgedragen aan de Stichting Oude Groninger kerken.