Het begin is er: de visie ”Over Winnen”, die de nieuwe vereniging van Industriezand- en Grindproducenten (IZGP) woensdag in Cuijk presenteerde. Dat gebeurde in aanwezigheid van natuur- en milieuorganisaties, waterschappen, gemeenten en provincies. Partijen die elkaar nodig hebben bij het zoeken naar en bestemmen van bepaalde gebieden die als winninglocaties kunnen dienen, maar die tegelijkertijd zouden kunnen worden omgevormd tot natuurgebied of een nieuwe mogelijkheid voor recreatie.

Aanleiding voor het uitbrengen van de toekomstvisie is het feit dat de overheid steeds verder terugtreedt als regisseur van de bouwgrondstoffenvoorziening, zegt Michiel Dankers van de IZGP. „Meer marktwerking daagt de sector uit om zelf met nieuwe initiatieven te komen om de winning van industriezand in de toekomst te kunnen voortzetten. Want op dit moment worden nauwelijks nieuwe vergunningen afgegeven, omdat er vaak weinig draagvlak is voor de grootschalige winningen.” Met andere woorden of als afgeleide: het imago van de sector is niet best.

Nodig voor een willekeurige eengezinswoning in een nieuwbouwwijk: 70 kuub zand en grind voor heipalen, fundering, vloeren, metselspecie en binnenmuurstenen. Verder op de grondstoffenlijst: 30 kuub ophoogzand voor de infrastructuur in de wijk, 10 kuub klei voor baksteen (buitenmuren), en 3 kuub klei voor klinkerbestrating.

Neem een willekeurige grote nieuwbouwwijk in gedachten en vermenigvuldig bovenstaande cijfers met het aantal te bouwen woningen. Of bedenk dat nagenoeg de hele hogesnelheidslijn tussen Amsterdam en de Belgische grens (100 kilometer) op heipalen, zettingsvrije platen en betonnen kunstwerken rust. De hoeveelheden bouwstoffen laten zich slechts uitdrukken in astronomische getallen.

Het ruwe materiaal is doorgaans -soms is het even zoeken of puzzelen- voorradig, zij het niet allemaal in eigen land. Wat grind betreft bijvoorbeeld, kan Nederland slechts voor een kwart voorzien in de eigen behoefte, de rest wordt geïmporteerd van elders. Grind komt vrijwel alleen in Limburg voor, en de behoefte eraan houdt geen gelijke tred met de winningscapaciteit. Bovendien moet worden voorkomen dat die grondstof te snel op zou raken.

Wat zand- en grindwinning betekent voor een landschap, is goed te zien in de streek langs de A73 bij Cuijk. De Kraaijenbergse Plassen -in open verbinding met de Maas- omringen het dorp Linden en strekken zich uit aan beide zijden van de snelweg Nijmegen-Venlo. De afgelopen dertig jaar zogen en tot op de dag van vandaag zuigen zandwinningsinstallaties enorme gaten van zo’n 25 meter diepte. Het gaat niet om plasjes maar om plassen van vele tientallen, bij elkaar opgeteld honderden hectaren.

Cuijk is daarmee een voorbeeld van hoe het altijd kon en eraan toeging. Natuurlijk staan er op de overzichtskaart smalle groene randjes getekend om de plassen, ligt er hier en daar een klein strandje en is er ruimte voor enkele campings. Aan het eind van de zandwinning, het gaat dan om plas 9, die op dit moment nog volop in productie is, verrijst zelfs de woonwijk ”Heeswijkse Kempen” aan het water, „want wonen aan het water is een hit”, zegt Wim Braakhekke van Bureau Stroming B.V., dat ”Over Winnen” maakte.

In de toekomst moet het echt anders gaan dan in Cuijk. De IZGP-visie, die wordt omarmd door alle gisteren aanwezige partijen, houdt in dat het in ons overvolle land tijd is voor een nieuwe vorm van industriezand- en grindwinning. Braakhekke: „Want de behoefte aan 15 tot 20 miljoen ton industriezand uit landwinning blijft.” Voor alle duidelijkheid: de winning van ophoogzand is in Nederland geen probleem: daarvan is voldoende beschikbaar en kan vaak in bescheiden projecten dicht bij de gebruikplaats worden gewonnen.

Het is de bedoeling dat de zand- en grindwinning in de nabije toekomst een bijdrage gaat leveren aan de ontwikkeling en het herstel van natuur en landschap. Dankers: „In het rivierengebied kan de winning van industriezand een motor zijn voor projecten waarin ook waterberging mogelijk is. In verstedelijkte gebieden kunnen projecten worden ontwikkeld waarbij recreatie en natuurontwikkeling samenhangen met de berging van het stedelijk water en het ontwikkelen van aantrekkelijke woonlocaties aan het water.”

Oud-Tweede-Kamerlid Ad Lansink (CDA), sinds kort voorzitter van de Gelderse Milieufederatie, zegt in een reactie „het feestje” van de IZGP niet te willen verstoren, maar legt wel een vraag op tafel die de komende jaren steeds klemmender zal worden in overvol Nederland. „Hoe lang kunnen we nog doorgaan met land in water te veranderen?”