Dat de Amerikaanse federale overheid vorige week ‘op slot’ ging, verbaast dr. Hans Krabbendam, verbonden aan het Roosevelt Study Center in Middelburg, allerminst. „Elk jaar moet de begroting worden goed­gekeurd. Steeds hoor je dan dit soort geluiden. Ook halverwege de jaren 90 is er daadwerkelijk een ”shutdown” geweest.”

De hardnekkigheid van Republikeinen en Democraten verbaast Krabbendam echter wel. „De huidige situatie staat symbool voor de politieke stand van zaken in Washington. Ze legt daardoor enkele structuur­fouten in het systeem bloot. In dat opzicht is het ernstiger dan voorheen. Maar het ergste is het totale gebrek aan echte onderhandelingen met geven en nemen.”

Wat heeft deze hele vertoning nog met democratie te maken?

„Het is puur een kwestie van powerplay. Dat kan in het Amerikaanse systeem. Er zijn regels die dit mogelijk maken. Dus technisch gezien gaat alles wel volgens het democratische boekje.

Inhoudelijk bekeken zie ik dit toch als een ondermijning van het democratische stelsel in Amerika. Normaal gesproken onder­handelt in een democratie de meerderheid met de minderheid. Nu schuiven de partijen elkaar voortdurend de zwartepiet toe en blokkeren de Republikeinen elk overleg. Die strategie heeft geleid tot een enorm gebrek aan vertrouwen van de kiezers in hun volksvertegenwoordiging. Ik zie nu waarderingscijfers voor politici langskomen van rond de 10 procent. Dat is ongekend laag. Veertig procent moet je normaal gesproken toch op zijn minst kunnen halen.”

Dat wantrouwen moet toch een voedingsbodem hebben?

„Het Amerikaanse imperium met zijn enorme verstrengelingen brengt zeer zware lasten mee. Dat zie je vaker. Neem de koloniën van Nederland en Groot-Brittannië. Die zorgden voor een grote druk op de schatkist.

Voeg daar de economische crisis bij en het wordt duidelijk dat er grote financiële donder­wolken boven de Amerikaanse belofte van welvaart hangen. Daardoor laten de burgers zich momenteel vooral inspireren door angst.”

De inzet van de discussie is ”Obamacare”, de omstreden hervorming van de gezondheidszorg. Die wet is al aangenomen. Waarom nemen de Republikeinen hun verlies niet gewoon?

„Obamacare draait niet om een paar tientjes meer of minder voor de kinderopvang. Het brengt de overheid een stuk dichter bij de burger. Daarom past deze kwestie in de keiharde machtsstrijd in de Verenigde Staten.

De Republikeinen schermen heel sterk met het argument dat de grondbeginselen van Amerika worden bedreigd. De grondwet staat volgens de aanhangers van de Tea Party onder druk. In hun ogen zijn de Democraten bezig het leven van de Amerikaan als vrije burger onmogelijk te maken. Dat zien zij als het begin van een totalitaire staat. Die trein moet worden gestopt, en dus gaan zij ervoor liggen. Zo absurd is het nu.”

Hoe komt het dat de verhoudingen zo zijn verscherpt?

„Dit proces van verwijdering is al dertig jaar aan de gang. Er zijn diverse oorzaken te noemen. Eerder was er vooral sprake van tegen­stellingen binnen de partijen. De Democraten en vooral de Republikeinen zijn steeds verder verwijderd geraakt van het politieke midden. De verschillen tekenen zich nu steeds meer tússen de partijen af.

Presidenten als Roosevelt en Reagan slaagden er doorgaans wel in de verschillen te overbruggen.”

Zegt dat iets over het staatsmanschap van Obama?

„Je hoort vaak dat Obama te veel toegeeft. Het is in dit opzicht de vraag hoe je je juist nu een sterke leider kunt tonen. Voer je een politiek van buigen of barsten? Of ga je toch weer een nieuwe gespreksronde in? Vooralsnog lijkt Obama zijn poot stijf te houden.”

Spelen nog andere oorzaken een rol voor de veranderende politieke verhoudingen?

„Je ziet een geleidelijke verschuiving van de bevolking van noord naar zuid, de zogenaamde ”sunbelt drain”. Dat leidt tot een verandering in de kiesdistricten. Partijen proberen ‘veilige’ kiesdistricten samen te stellen. Daardoor winnen de voorverkiezingen aan belang. En juist die ”primaries” zijn vaak een diffuus proces.

Daarnaast vormen de media geen brug meer tussen burgers en moeten we het alsmaar gegroeide belang van lobbygroepen in Amerika niet onderschatten.”

Vormen de huidige politieke verhoudingen niet het recept voor een permanente patstelling?

„Er zijn vaker crises in dat land geweest, met als dieptepunt de Burgeroorlog. Ze komen er wel weer uit, is mijn overtuiging. Is de impasse een heilloze weg? Ja. Is het politieke proces gedoemd te mislukken? Nee. Er komen altijd wel weer krachten vrij die de zaak vlot trekken.

De Amerikanen hebben het zich ook erg moeilijk gemaakt door zich zo aan de heilige schrift van de constitutie te binden. Dat zet de boel enorm vast. Ze hebben zich aan de grondwet uitgeleverd. Vanuit de geschiedenis heb ik echter wel vertrouwen dat het gezond verstand zal zegevieren.”

Leggen de politieke verhoudingen ook de gespletenheid in de Amerikaanse samenleving bloot?

„Dat doen ze zeker. Normaal gesproken zou de president daarin een verbindende rol moeten spelen. Anders dan de scheiding tussen staatshoofd en regeringsleider, zoals in Nederland, is Obama beide tegelijkertijd. De Republikeinen hebben hem de afgelopen tijd zó onder vuur genomen dat hij momenteel vooral in de rol van partijleider wordt gedwongen.

De verdeeldheid zit diep. Om een voorbeeld te noemen. Ik nam vorige maand in Amerika deel aan een etentje. Er werd een toast op onze nieuwe koning uitgebracht, en ik kreeg de eer om een dronk op de president aan te kondigen. Er zaten veel Republikeinen bij. De Democratische gastheer drukte mij op het hart dat ik wel zijn ambt, maar niet zijn naam moest noemen.”

Haten Republikeinen en Democraten elkaar?

„Het wantrouwen zit heel erg diep. Maar ik denk niet dat ze elkaar op het persoonlijk vlak haten. De Republikeinen kunnen momenteel niet anders dan extreme stand­punten innemen. Ik denk ook dat de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden zijn eigen mensen niet in de hand heeft.

De partij heeft variatie nodig. In plaats daarvan wordt het interne debat volledig doodgeslagen. Neem de discussie over een vrouw als lijsttrekker van de SGP in Vlissingen. Dan denk ik: Laat die discussie maar plaatshebben. Interne debatten zijn goed voor een politieke partij.”

Vroeger werd je bijna als Republikein of Democraat geboren. Is die automatische loyaliteit nog zo sterk?

„Steeds meer Amerikanen presenteren zich als onafhankelijk. De loyaliteit aan een partij is lang niet zo sterk meer. Er is nog wel een flinke sociale druk vanuit subculturen, zoals kerken, om op een bepaalde partij te stemmen. Maar die loyaliteit verloopt steeds minder via het gezin.”

Historische verschillen

De verschillen tussen de Amerikaanse Republikeinse en Democratische Partij zijn niet van vandaag of gisteren.

De Democratische Partij heeft de oudste papieren. Thomas Jefferson, James Madison en enkele andere invloedrijke antifederalisten richtten de partij in 1792 op.

De Republikeinse Partij werd pas in 1854 opgericht door activisten die zich keerden tegen uitbreiding van de slavernij. De partij kende hoogtijdagen na het aantreden in 1861 van Abraham Lincoln, de eerste Republikeinse president.

Hoewel weleens gekscherend wordt beweerd dat een linkse Amerikaanse Democraat in Nederland nog altijd prima voor een rechtse VVD’er kan doorgaan, geldt de Democratische Partij doorgaans als linkser ten opzichte van de Republikeinen.

Vooral sinds het begin van de twintigste eeuw positioneren de Democraten zich op de meeste economische en sociale dossiers consequent links van de Republikeinen. Vooral de New Deal-politiek van Franklin D. Roosevelt, waarbij de overheid meer greep op de economie kreeg, en de opkomst van de burgerrechtenbeweging in de jaren 60 vormden het denken binnen de partij.

De Republikeinen richtten zich van meet af aan op economische vrijheid, zomin mogelijk overheidsbemoeienis met de burger en sociaal-conservatisme.

Een van de meest fundamentele verschillen tussen Republikeinen en Democraten is hun visie op de rol van de overheid. De Republikeinse Partij pleit steevast voor een kleine overheid. Zowel qua aantal ambtenaren als de mate waarin de regering zich met de individuele burger bemoeit. Belastingverlaging staat hoog op het politieke wensenlijstje.

De Democraten zien juist een grotere taak voor de overheid weggelegd. Vooral op sociaal gebied moet de regering meer haar verantwoordelijkheid nemen door het creëren van sociale voorzieningen en het beschermen van het milieu. Die maatregelen moeten worden gefinancierd door rijke Amerikanen meer belasting te laten betalen.

Ook op ethisch terrein lopen de meningen uiteen. Hoewel binnen beide partijen door individuele politici verschillend kan worden gedacht, nemen de Democraten doorgaans een liberaler standpunt in. Zo bepleiten de meeste Democraten gelijke rechten voor homo’s en lesbiennes. Republikeinen zien het huwelijk als een verbintenis tussen man en vrouw.

Door die verschillende opvattingen stonden de partijen in het verleden wel vaker lijnrecht tegenover elkaar. Sinds 1977 moest de federale overheid maar liefst zeventien keer haar deuren sluiten. In sommige gevallen slechts minder dan een dag. De laatste –en tot nu toe langste– ”shutdown” duurde van 16 december 1995 tot 5 januari 1996.

Het verschil tussen de huidige en de laatste sluiting is dat het parlement toen al een aantal deelbegrotingen had goedgekeurd, zodat een deel van de ambtenaren gewoon door kon werken. Anders dan in Nederland wordt de federale begroting in gedeelten aan de volksvertegenwoordiging voorgelegd.

De onverzettelijkheid van Republikeinen en Democraten in het huidige gesteggel over de begroting laat zien dat de historische verschillen tussen beide partijen er bepaald niet kleiner op zijn geworden. En dat er op het politieke strijdtoneel geen enkel middel wordt geschuwd.