IKV-secretaris kritiseert houding kerk in DDR
IKV-secretaris Mient Jan Faber verwijt de leiding van de protestante kerken in de DDR begin jaren ’80 gebrek aan moed te hebben getoond. Hij liet dit donderdag blijken tijdens de eerste dag van een tweedaagse conferentie in het Duitse Münster over de Nederlandse vredesbeweging, kerken en de DDR tussen 1973 en 1990.
Ooggetuigen en wetenschappers discussieerden met elkaar over de vele betrekkingen die Nederlandse vredesactivisten, kerkelijke functionarissen en gemeenten met de DDR onderhielden. Eind jaren ’70, begin jaren ’80, zo betoogde Faber, heeft het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) geprobeerd in contact te treden met kerkelijke vredesgroepen in de DDR. Aanvankelijk lukte dit goed. De communistische eenheidspartij van Oost-Duitsland, SED, zag wel wat in het IKV. In het Westen drong deze organisatie er immers op aan geen kruisraketten te plaatsen.
Toen Faber echter in 1982 voorstelde een rondetafelconferentie te houden en hij de Oost-Duitse vredesbeweging daarbij wilde betrekken, greep de SED in. Men wilde niet dat de vredesbeweging een publieke organisatie zou worden. Faber ontving in 1984 een brief van de protestantse kerken met de mededeling dat de contacten bevroren werden.
De schrijver van deze brief, een kerkelijk functionaris, was donderdag tijdens de conferentie aanwezig. Hij deed veel moeite zijn handelwijze te motiveren. „Ons bleef niets anders over. We wilden zowel het contact met de basis als met de overheid goed houden.” Faber liet zich door dit antwoord niet imponeren. „Was het echt nodig om op dit punt aan de staat toe te geven? Op een gegeven moment moet je jezelf als kerk afvragen waar je voor staat. Ik vind dat de kerkleiders achter hun mensen hadden moeten gaan staan.”
Ook de godsdienstsocioloog dr. H. Findeis, zelf geboren in de DDR, moest in zijn lezing tot de conclusie komen dat de kerken door de druk toegaven aan de wensen en verlangens van de overheid. „Door de kerkelijke elite werd de DDR niet alleen geaccepteerd, maar haar antifascistische zelfbewieroking werd soms zelf gesteund.” Toch vond Findeis het te ver gaan om te zeggen dat de kerkleiding zich onvoorwaardelijk aan de staat had aangepast. De geschiedenis van de kerken in de DDR toont volgens hem wel aan hoe moeilijk het is om in zo’n situatie je innerlijke vrijheid te bewaren.
Voormalig dissidente Marianne Subklew schilderde aan de hand van een voorbeeld dat in de DDR Nederland, door de vele contacten die er waren, bij velen een apart plekje innam. Toen ze als scholiere begin jaren ’80 een gebroken raketje van het IKV op haar kleding droeg, vroeg haar lerares wat voor westers kapitalistisch symbool ze nu weer had. „Toen ze zag wat het was, zei ze: O nee, dat komt uit Nederland. Alsof dat eigenlijk niet echt bij het Westen hoorde.”
In de jaren ’70 en ’80 knoopten veel lokale Nederlandse kerkelijke gemeenten contacten met Oost-Duitse gemeenten aan. In totaal zijn er ongeveer 400 zogenaamde partnerschappen ontstaan. Subklew denkt dat de theologie van Karl Barth hierbij een rol heeft gespeeld. „Veel Nederlandse gemeenten stonden hierdoor open voor het socialisme, hoewel ze natuurlijk wel vonden dat het democratischer moest worden.”
De contacten tussen individuele gemeenten groeiden van onderop. Er was onderling veel herkenning omdat, net als in de DDR, de Nederlandse samenleving ook sterk aan secularisatie onderhevig was. „We hadden dus vergelijkbare problemen als de Nederlanders. Net als zij stonden wij voor de vraag hoe je in zo’n situatie het Evangelie geloofwaardig voorleeft.” De Nederlandse Beatrice Jansen-de Graaf liet weten dat over Mient-Jan Faber en zijn Interkerkelijk Vredesberaad ten minste duizend bladzijden vol informatie liggen opgetast in de archieven van de Stasi, de voormalige Oost-Duitse veiligheidsdienst. Ze was deze tijdens archiefwerkzaamheden in Berlijn op het spoor gekomen.
