Economie, en dus ook het geld- en bank­wezen, hoort volgens de Raad van Kerken –een platform waarbij verschillende kerken zijn aangesloten– in dienst te staan van het leven zoals dat door God bedoeld is. Kernwoorden daarin zijn zorgzaamheid, gerechtigheid en duurzaamheid.

Maar de afgelopen jaren is het de verkeerde kant opgegaan. Snel veel winst maken werd het doel van de financiële sector, die daarbij onverantwoorde risico’s nam bij het verstrekken van leningen. Ondernemingen verloren het belang van werknemers en klanten uit het oog: alles ging draaien om een maximale winst voor de aandeelhouders. Managers werden met bonussen gelokt, om daar zo nodig de continuïteit van de onderneming op lange termijn voor opzij te zetten.

Met name de vrijemarkt­economie naar het Angel­saksische model moet het in de brochure ontgelden. Hierin staat het eigenbelang centraal, medelijden met anderen geldt als een ondeugd. Dat is „een voedingsbodem die haaks staat op de christelijke waarden en tradities”, vinden de opstellers.

De Bijbel en de traditie van de christelijke kerken vragen volgens de brochure juist aandacht voor menselijke waardigheid, gemeenschappelijk belang, gerechtigheid, solidariteit en zorg voor de schepping. Nederigheid –vandaag op te vatten als bescheidenheid– is een andere christelijke deugd, die niet lijkt te passen in een economie waar concurrentie centraal staat.

Het economisch leven wordt „aangetast door destructieve krachten die hun bron vinden in onszelf.” Maar „God is genadig en wil op ons falen vernieuwing schenken.” De kerk is geroepen om deze boodschap van genade uit te dragen, aldus de brochure.

Een van de sprekers morgen bij de presentatie van de handreiking in Amersfoort is econoom Eelke de Jong, hoog­leraar aan de Radboud Universiteit en lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Hij dacht ook mee bij de voorbereiding van de brochure. De Jong vindt het een goede zaak dat de kerken zich uitspreken over de economische crisis.

Volgens De Jong heeft het individualisme in de Verenigde Staten een belangrijke rol gespeeld bij het ontstaan van de crisis. „Veel mensen koppelen dat aan het protestantse geloof. Ik ben het daar wel mee eens: wij protestanten zijn veel individualistischer dan andere christenen. Rooms-katholieken bijvoorbeeld hebben meer oog voor de gemeenschap.”

En zo kan het gebeuren, geeft De Jong een voorbeeld, dat „veel Republikeinse protestanten Obama­care (wet van president Obama voor hervorming van de Amerikaanse gezondheidszorg, TR) als communistisch bestempelen. Ze hebben een heel andere beeld bij goed en slecht dan wij. Ze zitten op zondag ook in de kerk, maar vinden dat je armen aan zichzelf moet overlaten omdat die door eigen schuld in die situatie zijn beland.”

Economen maakten zich al in de jaren 90 zorgen over de ontwikkeling in de financiële sector. „Rond 2000 zie je de echte omslag komen. Alles draait om liberalisering. Het zijn de rijken die daarvan profiteren. De middenklasse werkt zich uit de naad en kan net wel of net niet meekomen, de armeren blijven achter. Die gaan hun huizen gebruiken om hun inkomen aan te vullen. Steeds meer lenen dus”, zegt De Jong.

Bij kredietverstrekkers zoals banken werd winst maken het allesbeheersende criterium. Maar dat werd steeds moeilijker naarmate er meer geld in omloop kwam en de rente daalde. Bonussen verleidden managers tot onverantwoorde risico’s om toch maar winsten binnen te halen. Totdat in 2008 het hele kaartenhuis in elkaar stortte: de Amerikaanse kredietcrisis was een feit en werd gevolgd door een wereldwijde economische winter.

Heeft de financiële wereld zijn lesje geleerd? De Jong: „Nee, dat denk ik niet. Er zijn nu minder banken, maar de overblijvers zijn ook groter geworden en weten nog zekerder dan vroeger dat de overheid ze zal uitkopen als het misgaat. Je ziet ook dat ze ondanks alles vasthouden aan de bonuscultuur. Ook in het bedrijfsleven krijgt een topman nog steeds een bonus als hij het bedrijf aan de concurrent verkoopt. Maar hij hoort zich allereerst af te vragen of met zo’n verkoop de continuïteit van het bedrijf is gediend.”

De econoom zal morgen niet schuwen om tegen heilige huisjes aan te schoppen. De hypotheekrenteaftrek bijvoorbeeld. „Die had allang afgeschaft moeten zijn. Nederland heeft hierdoor veel boter op zijn hoofd.”

Het woord zonde komt in de brochure niet voor. De Jong: „Het is maar hoe je dat interpreteert. Ik spreek van zonde als iets niet tot zijn recht komt. Dan is er de afgelopen jaren heel wat zonde begaan.” Ook tegenover God? „Dat ligt in het verlengde. Ik geloof niet dat het Gods bedoeling is geweest dat we onze samenleving zo inrichten dat armen steeds armer worden terwijl de super­rijken zichzelf bevoordelen.”