Het Zuiderzeestadje werd zelfs gelauwerd als ”Orgelstad 2013”. Niet omdat Elburg kan tippen aan steden als Amsterdam en Den Haag als het om orgelbezit gaat, maar omdat de openingsmanifestatie van de Nationale Orgeldag op 14 september er plaatshad. En natuurlijk vanwege het 40-jarig jubileum van de Stichting tot Behoud van het Nederlandse Orgel, die een maand lang een keur aan activiteiten ontplooide. In het kielzog daarvan verhuisde het Nationaal Historisch Orgelmuseum ook nog eens naar een prachtig pand. En ziedaar: het orgel was een maand lang schier alomtegenwoordig.

Nu gaat het me even niet om Elburg, maar om wat daar op verschillende momenten gezegd is. Allereerst natuurlijk het verhaal dat de vicepresident van de Raad van State, mr. Donner, tijdens de Nationale Orgeldag hield. Prachtig dat iemand van die statuur het orgel zo’n warm hart blijkt toe te dragen en met kennis van zaken een krachtig pleidooi voert voor het behoud van de orgelcultuur. In lijn met wat Donner betoogde werd vorige week in Elburg tijdens een symposium gesproken over de plaats van het orgel in een seculiere maatschappij. Heel actueel. Wie even op zich in laat werken wat het betekent dat er iedere week twee kerken dichtgaan, voelt de urgentie.

Donners analyse is helder. De orgels dreigen „de dinosauriërs van de muziekinstrumenten” te worden, de „natuurlijke habitat” van het orgel (de kerk) verandert en verdwijnt en het aantal vakkundige bespelers slinkt in snel tempo. Allemaal helaas heel erg waar. De oplossing die Donner ziet, is ook interessant. Het orgel moet een nieuwe plaats krijgen in de samenleving, los van kerkelijke associaties en de geur van heiligheid. Orgelmuziek moet regelmatig in populaire programma’s figureren en bij de kapper klinken. Het orgel moet present zijn bij grote maatschappelijke bijeenkomsten en geprofileerd worden „als instrument van beleving van gemeenschap in bijeenkomsten, en daarmee van gemeenschapszin.” Donner kwam zelfs met een pleidooi om orgels te plaatsen in de Ridderzaal en in gemeentehuizen. Kortom, het orgel moet een „gewoon instrument” worden, een „populair instrument”, een „gebruiksvoorwerp.”

Gaandeweg het betoog werd ik onrustig. Natuurlijk is het mooi als straks in Ridderzaal en gemeentehuis orgelklanken te horen zijn – als er maar geen surrogaat-instrument wordt neergezet. Maar dat kan toch de plaats niet innemen van het orgel als kerkelijk instrument? Een orgel heeft toch alles te maken met de ruimte waarin het klinkt? Niet dat er geen goed klinkende stadhuizen zijn; maar bij een kérkorgel hoort gewoon een kérk. Net als dat bij een topvioliste een concertzaal hoort. Die laat je ook niet in een gymzaal optreden.

„De toekomst voor het orgel ligt voor een belangrijk deel niet in de kerk”, stelde orgeladviseur Peter van Dijk op genoemd symposium. Ik hoop dat het niet waar is. En volgens mij kunnen we daar met z’n allen best wat aan doen. Niet de orgels moeten losgeweekt worden van hun kerkelijke context; de mensen moeten de kerk in, zodat het orgel in z’n eigen ruimte mag spreken. Zet dan wat mij betreft op de zaterdagse marktdag maar tafeltjes en stoeltjes in de kerk, zodat mensen die er op zondag nooit zijn in ieder geval op zaterdag het gebouw vanbinnen zien. En zorg dán voor aanstekelijk orgelspel waar mensen van ophoren. En doe niet als die organist tijdens mijn vakantie, die in een prachtig kerkje het orgel demonstreerde aan de koffie drinkende mensen beneden. Hij wist maar één (harde) klank te produceren waarmee hij zonder ophouden de ene na de andere reutel aan elkaar plakte. Ik ben de kerk uitgevlucht.

Het tégendeel moeten we nu juist zien te bereiken: deuren open, gastvrije mensen, lokkend orgelspel. En dan mag het orgel wat mij betreft nog in lengte van jaren in z’n natuurlijke habitat blijven.

Lees verder op RD.nl:

Opinieverhaal mr. J. P. H. Donner: Zie het orgel als gebruiksvoorwerp (20-09-2013)

Verslag symposium Elburg over de toekomst van het orgel (25-09-2013)