Ons huidige economische systeem is nog steeds en vooral gericht op traditionele economische groei. Daarbij wordt de groeiprestatie afgemeten aan de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp). Maar het is bekend dat het bbp een beperkt begrip is. Globaal komt de kritiek erop neer dat er bij de berekening ervan geen onderscheid wordt gemaakt tussen economische activiteiten die het welzijn van mensen vergroten en economische activiteiten die dat niet doen.

Alleen economische activiteiten van huishoudens, het bedrijfsleven en de overheid waar tegenover een betaling in geld staat, tellen mee. Door mijn consumptiegedrag draag ik dus bij aan de groei van onze welvaart. Vrijwilligerswerk, maar bijvoorbeeld ook vrij beschikbare informatie op internet, tellen niet mee en zijn letterlijk waardeloos. Toch dragen deze activiteiten wel degelijk bij aan het welzijn van mensen.

In het bbp is ook lastig te meten wat de welvaartstoename is van producten zoals overheidsdiensten, waar geen marktprijs voor is. Er wordt evenmin rekening gehouden met de negatieve en de positieve effecten van productie en consumptie. Daarnaast is het gebruik van niet-hernieuwbare grondstoffen niet van invloed op de hoogte van het bbp, terwijl er wel wordt ingeteerd op het ‘vermogen’ van de aarde, met negatieve gevolgen voor het milieu.

De opvatting van economische welvaart die besloten ligt in het bbp wordt ook wel lineaire economie genoemd. Daartegenover staat een circulaire economie. Daarmee wordt een economisch systeem bedoeld waarbij het hergebruiken van producten en grondstoffen en het herstellende vermogen van natuurlijke hulpbronnen vooropstaan. Dit is een zeer interessante en belangrijke gedachte. Hoe meer we ons economische systeem circulair maken, hoe houdbaarder het wordt vanuit ecologisch perspectief. Minder gebruik van schaarse hulpbronnen, minder CO2-uitstoot, minder waterverbruik bij productie.

Maar we moeten wel rekening houden met de consequenties ervan voor ons economische systeem. Doordat we goederen langer gebruiken, hergebruiken, repareren en bijvoorbeeld niet kopen maar ‘leasen’, hoeven minder nieuwe producten te worden gemaakt. Precies wat we willen. Maar dat betekent minder werk voor mensen die die producten maken. En dus minder inkomen.

Dat betekent in de lineaire economie dus ook minder groei. En als de werkgelegenheid nu net verdwijnt in opkomende economieën, betekent dat een verslechtering van de kwaliteit van leven daar. Inkomensstijging levert daar immers een veel belangrijkere bijdrage aan het welzijn dan in rijkere landen.

U zult zich wellicht afvragen hoe we dan slechter af kunnen zijn. We doen immers langer met onze producten, dus we hébben toch evenveel. Dan kom ik weer aan met mijn schoenen. Elke keer als ik nieuwe schoenen koop, draag ik bij aan de traditionele economische groei. Als ik uiteindelijk twintig paar schoenen in de kast heb staan waarvan ik maar één paar aan heb, dan maakt dat voor de traditionele economische groei niets uit. Ook niet als ik ze weggeef, waardoor iemand anders ze wel gebruikt. Want economische groei gaat niet over voorraden en gebruik. Dus als ik minder schoenen koop en langer doorloop op dezelfde stappers, dan is dat wel duurzaam, maar slecht voor de traditionele economische groei.

Daarom moeten we de verleiding weerstaan om een bredere groeidefinitie of het verduurzamen van de economie uit te drukken in traditionele groeicreatie, banen of monetaire waarden. We moeten wel die afweging maken, maar feit blijft dat een circulaire economie minder economische groei betekent in traditionele zin. Circulaire krimp dus. En de grote vraag is of we dat kunnen en willen accepteren. Voorlopig heb ik nog een kast vol schoenen en als ik die ongebruikt ga weggeven, dan is dat alvast míjn bijdrage aan de circulaire economie.

De auteur is hoofd nationaal onderzoek bij Rabobank Nederland.