De huidige boogbrug is de derde oeververbinding. Sinds de bouw van de moderne Dornoch Firth Bridge in 1991, meer naar het oosten, krijgt de Bonar Bridge beduidend minder verkeer te verwerken.

Het gelijknamige dorp Bonar Bridge is ook bekend geworden door Gustavus Aird (1813-1896), die er meer dan vijftig jaar predikant was. „Zijn opvallende intellectuele gaven, ongeveinsde vroomheid en grote preekvaardigheden geven hem een vooraanstaande plaats onder de predikanten in de Hooglanden”, aldus de Dictionary of Scottish Church History and Theology. Dit jaar is het 200 jaar geleden dat Aird werd geboren.

Het is zo’n vijftien jaar geleden dat ik vanuit Black Isle langs de oevers van de prachtige riviermond de Dornoch Firth over de brug het dorp Bonar Bridge binnen­reed. Eerst bezocht ik er het oude vervallen kerkhof van Creich aan de oever van de baai, waarna ik koers zette naar het meer Loch Migdale en stilstond bij de Free Church en bij het monument van Gustavus Aird bij zijn graf.

De oevers van Loch Migdale roepen herinneringen op aan het verleden toen het avondmaal er vele jaren lang, ook tijdens de bediening van Aird, in de openlucht werd gevierd. De bekende dr. John Kennedy uit Dingwall (1819-1884) was hier een graag geziene spreker. Veel mensen hadden er kilometers lopen voor over om de vijfdaagse ”Communion Seasons” (halfjaarlijkse avondmaals­gelegenheden) te bezoeken. Op vrijdag kregen mannen de gelegenheid om vanuit de Schrift kenmerken van genade op te noemen. Aird was de gastheer die in de lijn van de bekende predikanten in de Schotse Hooglanden een Bijbels-bevindelijke prediking bracht.

Hij was een groot kenner van de geestelijke erfenis van de ”Highland Piety”, de diep doorleefde vroomheid die in veel dorpen in het berggebied en op de eilanden werd gevonden. Met autoriteit drukte Aird een stempel op het kerkelijk leven in het noordelijk deel van Schotland in een tijd dat het peil van het geestelijk leven terugliep.

Dr. Kennedy had reeds voorspeld dat het geestelijk verval er diepe sporen zou trekken. De Free Church, waartoe de meeste gelovigen in de Hooglanden behoorden, begon al gauw na haar ontstaan in 1843 de bakens te verzetten. De Schriftkritiek sloeg toe en weinigen hieven de waarschuwende vinger op.

In tegenstelling tot Kennedy wilde Aird de breedte van de kerk dienen. Hij liet mannen als Alexander Whyte, die het proces van liberalisering van de theologie niet direct veroordeelde, in het nabij Bonar Bridge gelegen dorp Creich voorgaan. Aird was er niet de man naar om een profetisch getuigenis te laten horen. Zijn prediking was wel voluit christo­centrisch en gericht op de noodzaak van wedergeboorte en bekering, maar hij was geen man van polemiek en strijdbaarheid. Tenminste niet op de kerkelijke wachttorens.

Aird stond wel op de bres voor de rechten van de pachtboeren die door grootgrondbezitters van hun erf werden gedreven om plaats te maken voor andere activiteiten. Van collega’s kreeg hij weinig bijval als hij de zogenaamde ”clearances” (ontruimingen) aan de kaak stelde en protesteerde tegen de onmenselijke behandeling van de ”crofters” (keuter­boeren), die soms met geweld naar de kust­gebieden werden verjaagd of geconfronteerd werden met onredelijke verhogingen van de pachtprijzen.

Ook in zijn eigen parochie schroomde Aird niet om het beleid van de landheren aan te vallen. Hij voelde zich één met de bevolking en haar culturele en maatschappelijke drijfveren. Aird maakte studie van de geschiedenis van de opwekkingen in de regio en voelde zich eensgeestes met de geoefende vromen, de ”Men”, die geestelijk leidinggaven aan mensen die met geloofsvragen worstelden. Hij verstond niet alleen de taal die zij spraken, het Gaelic, maar ook de tale Kanaäns, waarin zij de hoogten en diepten van hun geloofsbevinding vertolkten.

Gustavus Aird werd in 1813 ge­boren te Kilmuir Easter, in Easter Ross. Hij studeerde aan het King’s College in Aberdeen en werd in 1841 predikant te Croick, Strath­carron in Ross-shire. Twee jaar later nam hij de herdersstaf op in het dorp Creich. Hoogtepunt in zijn loopbaan was de benoeming tot moderator (preses) van de General Assembly (synode) van de Free Church die in 1888 in Inverness werd gehouden. De openingspreek die hij bij die gelegenheid hield, is bewaard gebleven. Deze gaat over de ontwikkeling van het godsdienstige leven in de Schotse Hooglanden. Hoewel sinds de Reformatie hier en daar krachtige predikers werden gevonden, begon de geestelijke duisternis pas in de achttiende eeuw te wijken voor het licht van het Evangelie. Aird haalde een uitspraak aan van een collega die kernachtig weergeeft wat het effect was van de prediking in de dagen van opwekkingen in het berggebied: „De schrik des Heeren die in Zijn Woord wordt afgekondigd over de onboetvaardige, ongelovige verachters van Zijn Evangelie­genade, de onmogelijkheid om de zaligheid door eigen gerechtigheid te verkrijgen, de absolute noodzakelijkheid van de krachtdadige invloed van de genade van de Geest van God teneinde een levendige vereniging met Christus door het geloof tot rechtvaardigheid en zaligheid te bewerken, zoals deze vrijmachtig door de Vader aan de uitverkorenen wordt geschonken en voor hen door Christus verworven en door de Heilige Geest toegepast, waren de leerstukken die het volk op het hart werden gebonden.”

Tot slot noemt Aird de predikers die na de Disruption, de afscheiding in 1843, een stempel drukten op het geestelijk leven. Hij besluit met het noemen van John Mac­Donald, de ”apostel van het noorden”, die in deze streek het Woord bracht en het volk nooit achterliet zonder „een vrije, ongehinderde roeping om Christus aan te nemen zoals Hij in het Evangelie, op de volmacht van Gods roeping, vrij wordt aangeboden.” Zo vertolkte de predikant van Creich het Bijbelse evenwicht van de aanbieding en de toepassing van het heil.

Gustavus Aird stierf in de leeftijd van 85 jaar. Vele honderden waren bij het meer van Migdale op de koude zaterdag van 23 december 1896 getuige van de begrafenis van een van de laatste patriarchen van de Hooglanden. Murdo Mackenzie van Inverness en A. R. Munro uit Alness leidden de zondag daarop de rouwdienst in de Free Church van Creich. Het monument op het kerkhof beschrijft Aird als „een krachtige prediker, getrouwe pastor en wijze vriend. Hij diende Christus in het Evangelie bijna zestig jaar.”