Het graven van tunnels gaat gepaard met omvangrijke archeologische opgravingen. De aanleg van de 118 kilometer lange Crossraillijn is een van de grootste Britse bouwprojecten in decennia. In het drukke zakenhart van Londen hebben archeologen inmiddels een deel van een Romeinse weg, tientallen 2000 jaar oude hoefijzers, enkele vijftiende-eeuwse gouden sieraden en het gebeente van eeuwenoude Londeners blootgelegd.

Deze week werden in een kuil bij het trein- en metrostation Liverpool Street botten opgegraven, terwijl stadsbewoners langsliepen, zich niet bewust van de historie aan hun voeten. Het gebeente behoorde toe aan enkele van de 20.000 mensen die in de zestiende eeuw op een begraafplaats op deze plek ter aarde zijn besteld.

„Iedereen snelt hier in Liverpool Street al jaren heen en weer, niet wetende dat ze rondlopen boven de overledenen die liggen begraven op een van de drukste kerkhoven in Londen”, zegt Nick Elsden, archeoloog van het Museum van Londen.

De 2000 jaar geschiedenis van Londen reikt tot 5 à 6 meter onder de grond, het verschil tussen de straatniveaus van nu en die in de Romeinse tijd. De aanleg van de Crossrail biedt archeologen een uitgelezen mogelijkheid om door de eeuwen terug te graven – tot aan de prehistorie toe.

„Deze bouwplek is een zeldzame, wellicht ongekende mogelijkheid”, aldus Elsden. „Dit is een grote spoorweg buiten een van Londens drukste stations. Daar kun je het graven normaal gesproken wel vergeten.”

De nieuwe spoorlijn –kostenplaatje: 17 miljard euro– loopt van west naar oost en moet in 2018 gereed zijn. Eenentwintig kilometer van het traject komt ondergronds te liggen. Geen eenvoudige opgave, want daarvoor moet er onder enkele van de oudste en dichtstbevolkte wijken van de stad worden gegraven.

Behalve het tunnelwerk, waarbij er 100 meter tunnel per week wordt gegraven, zijn er de afgelopen vier jaren meer dan honderd archeologen ingezet op veertig vindplaatsen. Zij hebben van alles gevonden. Van botten van rendieren, bizons en mammoeten tot de restanten van een huis uit het Tudortijdperk. Van middeleeuwse schaatsen tot een deel van een 800 jaar oud schip en de fundering van een achttiende-eeuwse scheepswerf.

Eerder dit jaar werden de skeletten opgegraven van slachtoffers van de zwarte dood, de pest die halverwege de veertiende eeuw in Europa rondwaarde en vanaf 1348 tienduizenden slachtoffers in Londen maakte.

Naast de Thames, in het zuidoosten van de stad, werden vuurstenen gevonden, sommige tot kleine messen gevormd, die wijzen op de aanwezigheid van een werkplaats duizenden jaren geleden.

Onder de vondsten in Liverpool Street is een zestiende-eeuwse gouden Venetiaanse munt, die mogelijk als decoratie is gedragen door een rijk persoon.

Elsden en zijn team zijn met name enthousiast over de vondst van een deel van een Romeinse weg en 2000 jaar oude hoefijzers die met leren bandjes aan de benen van de paarden werden bevestigd. Ze vermoeden dat de plek in Romeinse tijden al, net als nu, een druk verkeerspunt was. Paarden brachten de oogst van het platteland naar de bewoners van wat destijds Londinium heette.

De weg was vervaardigd van aangestampte aarde, klei, hout en –verrassend– menselijke botten, die in het bouwmateriaal werden verwerkt.

Eeuwen later, vanaf de zestiende eeuw, werden op wat nu Liverpool Street is zeker 150 jaar lang mensen begraven op het steeds vollere kerkhof Bedlam. Van armoedzaaiers tot religieuze nonconformisten en patiënten van het nabijgelegen psychiatrische asiel Bedlam Hospital, allemaal kwamen ze hier terecht.

De grafstenen werden later gebruikt als funderingsmateriaal voor nieuwe gebouwen. Werkplaatsen in de zeventiende eeuw dumpten hun afval, delen van botten, geweien, en ivoor, over de muren van de begraafplaats.