EGKS

Het begon allemaal zo mooi en idealistisch in 1951, het jaar waarin de verre voorloper van de EU, de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal (EGKS), werd opgericht. De EGKS was onder meer opgezet om na twee wereldoorlogen een volgend conflict tussen Frankrijk en Duitsland te voorkomen. Men wilde Duitsland inbedden in Europa. Unilaterale oorlogszucht en tegenstellingen zouden plaatsmaken voor multilaterale Europese samenwerking. Hoe kon dit beter worden bereikt dan door kolen en staal, grondstoffen die essentieel zijn in oorlogstijd, onder gezamenlijk toezicht te stellen?

Decennialang heeft de nadruk bij de EGKS en zijn opvolgers, de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Unie (EU), gelegen op economische samenwerking. We kennen allemaal de verhalen over boterbergen en melkzeeën; uitvloeisels van een gezamenlijk landbouwbeleid.

De gemeenschappelijke markt heeft de Europese bevolking ontegenzeggelijk veel welvaart gebracht. Daar profiteren we tot op de dag van vandaag van. Maar zoals de beurs dicteert, garanderen positieve resultaten uit het verleden niets voor de toekomst. Met andere woorden: Waar is het misgegaan met de EU?

Ongecontroleerde macht

Ik ben van mening dat het op twee domeinen is misgegaan: voortwoekerende bureaucratie en gebrek aan controle.

Ambtelijke apparaten, bureaucratieën, hebben de neiging zich steeds meer taken toe te eigenen. Zo ook Brussel. Geleidelijk aan is de EU zich behalve met landbouw en economie met steeds meer beleidsterreinen gaan bemoeien. Zo ontwikkelde de EU naast de traditionele gemeenschappelijke markt ook samenwerking op het terrein van binnenlandse zaken en justitie. Ook is er sprake van samenwerking op het terrein van buitenlandse zaken, veiligheid en defensie.

Op zich viel samenwerking op het gebied van binnenlandse zaken en justitie nog wel te verkopen. Met een gemeenschappelijke buitengrens –en dus het verloren gaan van binnengrenzen– dient de EU te kunnen optreden tegen zaken zoals grensoverschrijdende criminaliteit, immigratie en vluchtelingenproblematiek.

Maar hoe moeten we een Europees buitenlands-, veiligheids- en defensiebeleid plaatsen? We moeten dit zien in het licht van de ambitie van de EU om een belangrijke speler op het wereldtoneel te zijn. De realiteit is echter weerbarstig. Verdeeldheid is op deze terreinen schering en inslag. Dat blijkt op dit moment bijvoorbeeld uit de onenigheid over wapenleveranties aan Syrische rebellen.

En welk leger kan de EU op de been brengen? Eén of twee gevechtsgroepen van 1500 militairen, dat is alles. Dat laat onverlet dat de kleine vredesmissies van de EU in gebieden waar de NAVO (lees: VS) niet thuis geeft –met name in Afrika– zeker nuttig werk verrichten. Maar als militaire mogendheid gaat elke vergelijking van de EU met de ‘grote jongens’ –NAVO, VS, Rusland en China– mank.

Bankroet

De tweede reden voor de teloorgang van de EU ligt in een nijpend gebrek aan controle op diverse terreinen. Als Brussel een bepaalde bovengrens afspreekt voor een nationaal begrotingstekort moet een overschrijding daarvan worden aangepakt. Dat was tot voor kort niet het geval, waardoor we staten zoals Griekenland, Cyprus, Spanje en Portugal nu moeten behoeden voor een bankroet.

Ook de bankensector is ongemoeid gelaten. Zaten de lidstaten al in geldnood door onverantwoorde begrotingstekorten, de staatssteun om banken overeind te houden heeft dat nog verergerd.

En dan is er nog de uitbreiding van de EU. Ook hier was sprake van falende controle. Zo zijn Roemenië en Bulgarije toegelaten tot de Unie terwijl die landen volstrekt niet voldeden aan normen van corruptiebestrijding en politieke transparantie.

Geflopt

Wat ligt ten grondslag aan dat geflopte toezicht? Meer en meer willen hebben, zowel hebzucht naar politieke macht als naar geld (economische groei). De EU had grenzeloze ambities.

Wat nu? Wat moeten we met die EU? Partijen zoals PVV en SP hebben met hun eurosceptische campagnes de politici in Brussel goed wakker geschud. Eenzelfde rol vervulde de financiële crisis. Er zijn inmiddels maatregelen genomen om de macht van Brussel te beteugelen. De EU-begroting is gekort, banken staan onder curatele, en de nationale parlementen controleren de EU actiever.

De tijd van ongeremde politieke ambities is voorbij. Laat die boodschap maar doordringen in Brussel: terug naar de basis van een Europese markt. En laat de Unie zich wat buitenlands beleid betreft concentreren op terreinen die ertoe doen, bijvoorbeeld de aanpak van mensenrechten-
schendingen (waaronder geloofsvervolging) en een gemeenschappelijk energiestandpunt jegens Moskou.

Het is daarentegen wijs als de EU zich verre houdt van voornemens om bijvoorbeeld producten uit Judea en Samaria te boycotten. Dat bezorgt Palestijnen juist werkloosheid.

Ook zonder overdreven ambities is er genoeg te doen voor een EU die haar plaats weer kent!

De auteur is publicist internationale veiligheid.