Grote Kerk Gorinchem trots op Statenbijbels
GORINCHEM. Behoedzaam –met handschoenen aan– halen Simon van der Pol en Fineke van Driel-Nieuwenhuis vier Bijbels uit de gloednieuwe kluis en vleien ze deze neer in fraaie vitrines. Bijna verliefd kijken Gertjan Klein Kranenbarg en Jan en Ria Kiewiet van de Stichting Vrienden van de Grote Kerk toe. „Een aanwinst. Prachtig dat de schatten van onze kerk zo’n mooie plaats hebben gekregen.”
Begin november 2010 kwam hetzelfde gezelschap voor het eerst bij elkaar om de oude kluis van de kerk te openen. Van der Pol liet destijds in het Statenbijbelmuseum in Leerdam een oude Bijbel restaureren en was daar in contact gekomen met Van Driel, die in dat museum presentaties verzorgt en onderzoek verricht.
Het tweetal verdiepte zich in de geschiedenis van de Gorkumse Statenbijbels en kwam tot de slotsom dat er in de kluis van de Grote Kerk in Gorinchem Statenbijbels zouden kunnen liggen. „Spannend toen we bij elkaar kwamen om de kluis te openen. Een timmerman moest zelfs het nodige voorwerk verrichten.”
De verrassing was groot toen er inderdaad vier Bijbels bleken te liggen. „We waren opgetogen, wisten niet wat we zagen. We hebben ze uit de kluis gehaald en op tafel gelegd om ze te bekijken.” Het bleek om een interessante vondst te gaan. „Dat zagen we door de prenten en de kaarten en de opdrachten in de Bijbels.”
Kanselziekte
Naast de euforie was er direct het besef dat de boeken in een desolate staat verkeerden. „Eerlijk gezegd zagen ze er niet uit. Ze waren erg vochtig, hier en daar was er sprake van schimmelvorming en het beslag was eraf.”
Er deed zich nog een probleem voor. „De Bijbels leden aan kanselziekte”, lacht Van Driel. „Ze liggen open op de kansel, meestal in het midden bij Jesaja. De predikant leunt erop of schuurt met zijn toga langs de hoekjes. Daar slijt het papier op den duur van.”
Besloten werd om de Bijbels te laten restaureren. Maar dat kost geld. De restauratie werd begroot op 14.000 euro. Het hele project –met een nieuwe kluis, vitrines en videopresentatie– kwam uit op 22.000 euro. „De Bijbels waren eigendom van de hervormde gemeente, dus die moest toestemming verlenen. De kerkrentmeesters vonden het jammer de Bijbels zomaar te laten liggen. Dus kregen wij als Vrienden groen licht om een plan uit te werken.”
De afgelopen tweeënhalf jaar is er op drie fronten hard gezwoegd. De Vrienden benaderden tal van instanties en kregen uiteindelijk het benodigde geldbedrag bij elkaar. „Elf stichtingen steunden ons project. Soms kwam de bijdrage pas achteraf binnen, dan moesten we foto’s of nota’s opsturen als bewijs. Maar het is rondgekomen.”
De Bijbels verhuisden naar het Statenbijbelmuseum, waar Wim van ’t Zelfde met de restauratie aan de slag ging, nadat de Bijbels eerst een tijd hadden liggen drogen. „Soms gaan ze in de vriezer om de schimmel eruit te halen. Drogen met een föhn is geen optie. Dan gaat het papier krullen. Vervolgens zijn de Bijbels uit elkaar gehaald en is het papier hersteld met Japans rijstpapier dat vooraf warm werd gemaakt. Soms werden er ook nieuwe bladen tussengevoegd. Ten slotte werden het leer en het beslag hersteld. Het was een monnikenwerk, maar het resultaat is fantastisch.”
Simon van der Pol en Fineke van Driel-Nieuwenhuis gingen op hun beurt op zoek naar de geschiedenis van de Bijbels. „We hebben dagen in archieven gezeten om alles uit te pluizen.” Hun conclusie: het gaat om twee Keurbijbels uit 1686 en 1702, respectievelijk geschonken door mejuffrouw Cornelia Gerardina Boonzajer en toenmalig kerkelijk ontvanger Cornelis Gerardus Boonzajer. Het derde exemplaar met twaalf kaarten in plaats van de gebruikelijke zes is een Goetzeebijbel uit 1748, gedrukt door Nicolaas Goetzee uit Gorinchem, en de laatste is een Van der Puttenbijbel uit 1718 met heel bijzondere kaarten. Een andere gevolgtrekking: Gorinchem is een echte Bijbelstad.
De onderzoekers hebben de resultaten van hun speurtocht vastgelegd in het boek ”Statenbijbels in de Grote Kerk van Gorinchem”, dat in de kerk verkrijgbaar is. De Bijbels zijn op woensdagen en zaterdagen te bezichtigen.
