Mocht u op de snelweg een kanariegele Fiat Panda vlak achter een vrachtauto zien hangen, dan kan dat zomaar Gerhard Hormann (52) zijn. Sinds de journalist en schrijver de zuinige diesel kocht, probeert hij bij elke rit het al lage verbruik (1 op 22) nóg verder terug te schalen. „Het is een soort sport. Iedereen met een zuinige auto zal dat beamen.”

Precies zó ging het ook met zijn besluit om in 2008 te gaan aflossen op zijn hypotheek, van toen nog 160.000 euro. Vanaf het moment dat de eerste brief van de bank op de mat viel met daarop een lager hypotheekbedrag, werd het haast verslavend om de lening zo snel mogelijk omlaag te krijgen.

Het resultaat was dat vier jaar later nog ongeveer de helft resteerde, waardoor het gezin Hormann (twee kinderen) nu maandelijks meer kwijt is aan zorgpremie dan aan de hypotheek en fulltime werken niet langer nodig is. Over beide ervaringen –aflossen én afbouwen– schreef Hormann een boek: vorig jaar verscheen ”Hypotheekvrij!” en onlangs ”Helemaal vrij!”

Waar kwam die plotselinge neiging om af te lossen vandaan?

„Gek genoeg kort na de aankoop van een vakantiehuis in Duitsland, dat we financierden met een extra hypotheek op onze woning. Het zat me meteen al niet lekker en ik heb het weer verkocht, zonder er ook maar één nacht met mijn vrouw te hebben geslapen. Dat heeft me met beide benen op de grond gezet. Ik begon te beseffen dat onze aflossingsvrije hypotheek ooit moest worden afgelost en op een A4’tje becijferde ik dat ik daarvoor honderden euro’s per maand opzij moest zetten. Dat was een wake-upcall.”

Voelde de inwoner van Rijsoord (gemeente Ridderkerk) zich aanvankelijk een eenling, inmiddels is aflossen geen vies woord meer. Steeds meer mensen doen het. Niet alleen om de toenemende restschulden weg te werken, maar ook omdat de overheid zich terugtrekt en pensioenen minder zeker blijken dan altijd was gedacht.

Het taboe op aflossen is er nu wel af?

„Toen ik ermee begon, was het voor velen iets absurds. Ik snap dat ook wel: we zijn collectief gehersenspoeld. Als je steeds van financieel adviseurs te horen krijgt dat je een dief bent van je portemonnee als je niet maximaal profiteert van de hypotheekrentetaftrek, ga je daarin geloven. Iedereen met een eigen woning kun je daarom midden in de nacht wakker maken en dan dreunt hij meteen dat standaardzinnetje op. Maar het zijn rekensommetjes uit een andere tijd. Zéker als straks de hypotheekrenteaftrek sneuvelt. Wij betalen nu bruto minder voor onze hypotheek dan destijds netto. Niemand kan me wijsmaken dat we daarmee iets doms hebben gedaan. Maar hoewel ik mensen vaak meteen zie opveren wanneer je het hebt over de lagere lasten die je krijgt door af te lossen, merk ik ook dat ze vrij snel weer afhaken als je ze vertelt wat je er allemaal voor hebt moeten laten.”

Was het afzien?

„Het is vooral de buitenwereld die dat denkt. Zelf constateer je vooral steeds meer dat je als mens eigenlijk maar weinig nodig hebt om goed te kunnen leven. Dat je bijna letterlijk voldoende hebt aan eten en drinken, een dak boven je hoofd, een tuin en een boekenkast. Wat een sober leven lijkt, is dus eigenlijk gewoon een heel simpel leven. Dat werkt bevrijdend. Ik ben nu volmaakt gelukkig als ik in mijn tuin zit met een goed boek en mijn auto het hele weekeind geen meter van zijn plaats komt. Dan denk ik niet: Konden we maar naar Taiwan op vakantie. Dat valt op een gegeven moment helemaal weg, omdat je anders tegen de dingen gaat aankijken. En dan verbaast het je hoeveel geld je kunt overhouden en dat een eenvoudige levensstijl je misschien wel gelukkiger maakt dan de westerse levensstijl, die alleen maar is gericht op meer, groter en duurder.”

Een onderzoeksbureau meldde pas dat steeds meer mensen uit eigen beweging soberder gaan leven. Is het een trend?

„Toch gaat het nog steeds om kleine percentages. De grootste groep zit gewoon te wachten tot de economie weer gaat groeien en alles weer het oude wordt. Als maatschappij doen we het nu wellicht even met minder, maar we zijn mentaal nog altijd ingesteld op meer.”

De aflossingsvrije helft van uw hypotheek loste u inmiddels af. En nu?

„De 74.000 euro die nog resteert, valt –het is een soort spaarhypotheek– automatisch weg; de ene helft in 2017, de rest in 2025. De druk is daarmee van de ketel. Wat we eerst aflosten, zetten we nu opzij. Ik zie nu dus onze spaarrekening aangroeien, maar dat geeft toch minder bevrediging. Ik mis het gevoel van triomf dat je krijgt als de bank je per brief meldt dat je lening is gedaald. Dat gevoel dat je met iedere euro aan aflossing de teugels weer wat meer in eigen handen hebt gekregen en minder slaaf bent geworden van je bank.

Stond uw hele gezin erachter?

„Mijn vrouw meteen. Maar mijn oudste zoon weigert nog steeds om in onze Panda te rijden. „Pa, het lijkt wel alsof we arm zijn”, riep hij een keer. Ik probeer hem dan uit te leggen dat het bij veel andere mensen juist vooral lijkt alsof ze ríjk zijn. Het plaatje dat je van de buitenkant ziet, is vaak maar schijn. Je kunt in een prachtig huis wonen en een dure auto rijden, maar tegelijk op je tenen moeten lopen om iedere maand je rente en aflossing te kunnen betalen. Als ik iets duurs wil hebben, maak ik tegenwoordig een rekensom: hoeveel dagen moet ik ervoor werken? Vaak besluit ik dan dat ik liever vrije tijd heb.”

Wie hebben er volgens u eigenlijk de meeste schuld aan de torenhoge hypotheekschuld: banken of burgers?

„Het was een samenspel. Het gevoel dat de bomen tot in de hemel groeiden, heeft mensen roekeloos gemaakt en ook een beetje hebberig. Ineens kwamen luxeartikelen en huizen beschikbaar, waarvan mensen kort daarvoor nog dachten dat dit buiten hun bereik lag. Mensen telden hun inkomen op bij dat van hun partner en gingen niet internet op om te kijken wat ze nodig hadden, maar naar wat ze maximaal konden kopen. Ik denk dat wanneer je als bank die mensen had afgeremd, ze direct naar de bank ernaast waren gegaan. Wat je de banken wel kunt verwijten, is dat ze mensen slecht hebben voorgelicht. Noem het dom en naïef, maar ook nu nog zijn er mensen die in de veronderstelling leven dat ze na dertig jaar van hun aflossingsvrije hypotheek af zijn. Terwijl je, als je niet actief aflost, dan juist netto alleen maar meer gaat betalen. Het gemene aan een aflossingsvrije hypotheek is dat je 29 jaar en 364 dagen kunt doen alsof er niets aan de hand is.”

Jongeren met aflossingsvrije tophypotheken, die kochten op het hoogtepunt van de markt, zullen zeggen: die Hormann heeft makkelijk praten.

„Het is waar: ik kocht onze woning begin jaren negentig voor omgerekend een spotprijs. Maar tegen hen zeg ik: je hebt nog twintig jaar de tijd om je achterstand op mij in te halen. Toen ik 48 was, had óók ik drie hypotheken van samen 160.000 euro, waarvan meer dan de helft aflossingsvrij. Ik ben dus net zo dom en roekeloos geweest als iedereen. Daarnaast lijkt 10.000 euro of meer aflossen per jaar misschien enorm veel, maar is het anderzijds ook weer te overzien. Door als anderhalfverdiener met één inkomen te gaan leven en de belastingteruggaaf en je vakantiegeld opzij te zetten, kom je al een heel eind.”

In uw jongste boek slecht u een nieuw taboe: eerder stoppen met werken.

„Het een volgt op het ander. Als je lagere woonlasten hebt, kun je het je plots permitteren om na te denken over wat je wilt met de rest van je leven. Je bent niet langer gedwongen om de rest van je leven fulltime te werken. Eerder stoppen wordt nu echter afgeschilderd als asociaal. Vanwege de vergrijzing moeten we allemaal langer doorwerken. Ik verwacht dat dit juist een probleem wordt. In de huidige wereld raken mensen immers steeds eerder opgebrand. Tegenwoordig zitten zelfs dertigers al thuis met een burn-out. En ouderen krijgen op hun werk te horen dat gewoon goed je best doen niet langer voldoende is, en dat ze moeten willen excelleren. Bovendien: een op de vijf Nederlanders haalt zijn pensioendatum niet eens. En van de mensen die dit wel doen, heeft een op de twee tegen die tijd minimaal één chronische ziekte. Als je die realiteit afzet tegen de gemiddelden die politici ons voorhouden, besef je dat langer doorwerken voor veel individuen nét zo onrealistisch is als die rendementen die ons ooit zijn voorgespiegeld door bankiers.”

Zelf kan Hormann daarover meepraten. Op zijn achtste verloor hij zijn vader (toen 33), die godsdienstleraar was en soms op zondag preekte in de plaatselijke hervormde kerk. „Ik zat in de kamer toen hij na zo’n preekbeurt thuiskwam. Hij zei dat hij zich niet goed voelde en deed zijn jasje uit. Zijn rug was helemaal bezweet. Ik heb nog gezien dat hij naar boven ging om even te gaan liggen. Vlak daarna werd hij met sirenes afgevoerd naar het ziekenhuis. Ik hem nooit meer levend gezien.” Ook de beide broers van zijn vader stierven jong. „Niets is zeker in het leven. Alles wat je hebt, kan je van het ene op het andere moment worden afgenomen.”

Bent u gelovig?

„Ik las pas het boek ”De steigerberg” van oud-PvdA-Kamerlid Van Dam. Die heeft op de Veluwe een landgoed waar hij in 36 minuten omheen kan lopen. Om mijn tuin ben je in exact één minuut wel heen, maar toch snap ik wat hij bedoelt als hij schrijft hoe hij door alles wat buiten groeit, bloeit en leeft een soort ontzag heeft gekregen voor het leven en de natuur, dat al snel neigt naar een ontzag voor iets groters en nog veel ontzagwekkenders. Dat is ongeveer zo ver als ook ik wil gaan.”

U kiest voor soberder leven en minder werken. Premier Rutte wil juist dat we meer kopen en meer werken.

„Wat ik doe, is dus ook een beetje een vorm van verzet tegen deze lichting politici die het volstrekt ontbreekt aan een visie op de toekomst. Dit is het slechtste kabinet dat we ooit hebben gehad. En ik vind dat ik dat mag zeggen, want ik heb politicologie gestudeerd. Ik hoor PvdA-politici nu net zo hard als VVD’ers roepen dat werklozen een schop onder hun kont nodig hebben, alsof dáár het probleem ligt. Je houdt soms je hart vast voor hoe de maatschappij er over vijftien jaar uitziet. Veel mensen hebben geen idee van wat hen boven het hoofd hangt. Er is een overbrugbare kloof tussen mensen die, zoals ik, vijf kranten per dag lezen, en mensen die alleen op hun telefoon kijken wat het laatste nieuws is. De combinatie van visieloze, berekenende politici en een slecht geïnformeerde bevolking is de doodsteek voor iedere democratie. Maar als je zorgt dat je zo snel mogelijk in een hypotheekvrij huis woont én leert beseffen dat je niet rijk bent als je veel kunt kopen, maar wanneer je ontdekt dat je maar weinig nodig hebt om gelukkig te zijn, dan maak je jezelf zo onkwetsbaar als maar mogelijk is in deze maatschappij.”