Er is nog geen rapport, beklemtoonde Bart Visser, woordvoerder van Economische Zaken, gisteren. „De onderzoekers leggen er nu de laatste hand aan. Meer kan ik er niet over zeggen.”

Het ministerie zou de eindversie morgen presenteren aan de Klankbordgroep Schaliegas. De klankbordgroep was ingesteld om het draagvlak voor de proefboringen naar schaliegas in de maatschappij te vergroten. Vertegenwoordigers van de provincies, gemeenten, waterwinbedrijven, milieuorganisaties en gasproducenten maakten er tot voor kort deel van uit.

Aanvankelijk was er geen vuiltje aan de lucht. De minister besloot dan wel dat hij het rapport eerst zelf wilde bestuderen en het voor het einde van het zomerreces (eind augustus) wilde sturen naar de Tweede Kamer, maar dat was zijn goed recht. Hij eiste daarom geheimhouding van de leden van de klankbordgroep.

Willem-Jan Atsma, vicevoorzitter van Schaliegasvrij Nederland had daar alle begrip voor. „Het is wel zo chic dat het rapport niet op straat ligt voordat de Tweede Kamer het heeft gezien.”

In zijn brief vrijdag aan de Kamer stelde Kamp ook terecht: „Bij de eerste bijeenkomst van de klankbordgroep op 25 juni 2012 is met de leden afgesproken dat alles openbaar is, tenzij om vertrouwelijkheid wordt verzocht.” Volgens Visser heeft de klankbordgroep daar als geheel mee ingestemd. Die geheimhouding was echter het probleem niet.

Atsma had op vrijdag 21 juni contact met Mark Dierikx, directeur-generaal energie bij Economische Zaken. „Onder voorwaarde van geheimhouding zouden wij het eindrapport mogen inzien. Ook de deskundigen die ik zou raadplegen zouden onder mijn geheimhoudingsverklaring vallen, zo verzekerde hij mij.”

Geschoffeerd

In het document dat Atsma binnenkreeg en de maandag daarna ondertekend moest terugsturen, stond echter iets heel anders dan was afgesproken. „We mochten tekenen voor het onder geheimhouding bijwonen van een mondelinge toelichting, een powerpointpresentatie van de eindresultaten. Het rapport zouden we niet meer te zien krijgen, hoewel ons dat zwart op wit was beloofd op pagina 19 van het onderzoeksplan.” Verontwaardigd: „De minister heeft ons geschoffeerd door afspraken niet na te komen.”

Ook de andere klankbordleden hadden een soortgelijk gesprek als Atsma gehad met de directeur-generaal en dezelfde aangepaste geheimhoudingsverklaring ontvangen.

Woest waren ze. De een na de ander stapte op. De provincie Noord-Brabant, die namens Zeeland en Limburg in de krankbordgroep zat, hield het als eerste voor gezien. „Deze aanpak is in strijd met de afspraken en maakt het ons onmogelijk om onze rol in de klankbordgroep naar behoren te vervullen”, aldus provincie Noord-Brabant in een brief aan Economische Zaken.

De provincie voelde zich overvallen door de werkwijze van het ministerie. „Dit zagen we absoluut niet aankomen”, vertelt een woordvoerder tegen tijdschrift Binnenlands Bestuur. „We zouden tijdens de laatste bijeenkomst van de klankbordgroep een mondelinge toelichting krijgen bij het rapport. Het rapport zelf zouden we niet eens te zien krijgen.”

Monddood

„Het ministerie maakt de afspraken niet waar”, reageert Johan van den Hout, gedeputeerde ecologie en handhaving van de provincie Noord-Brabant, desgevraagd. „Wat heeft de samenleving aan de sfeer van geheimzinnigheid die nu wordt gecreëerd?”

Ook de gemeenten Noordoostpolder en Boxtel, stichting Schaliegasvrij Nederland en Milieu­defensie gooiden de handdoek in de ring.

Wethouder Van de Wiel van de gemeente Boxtel noemde het vorige week op BNR Nieuwsradio een optelsom van afspraken die niet werden nagekomen. „Wij zijn erin gestapt met de duidelijke afspraak dat we geïnformeerd zouden worden met tweewekelijkse tussenrapportages. Daarvan hebben we er niet een gezien. Dat ook het onderzoeksrapport geheim wordt gehouden, is voor ons de druppel.”

Ook Milieudefensie laakt het feit dat minister Kamp de spelregels halverwege verandert. „Het moet een publieke discussie worden, maar de klankbordgroep wordt nu monddood gemaakt en niet serieus genomen. Als de minister wegloopt voor een maatschappelijk debat, heeft hij een probleem”, stelt Geert Ritsema van Milieudefensie desgevraagd. Hij zat namens verschillende milieuclubs in de klankbordgroep.

De prangende vraag blijft intussen: waarom handelt de minister in strijd met de afspraken? „Dat is gissen”, meent Ritsema. „Het ligt voor de hand dat de inhoud van het rapport niet 100 procent naar de zin van het ministerie is. Maar die gedachte kan ik niet hard maken.” Ook Atsma begrijpt er niets van. „Wie heeft er op deze manier nog vertrouwen in het rapport? De minister heeft zich gruwelijk in voet geschoten.”

Tipje

Minister Kamp lijkt er echter niet mee te zitten. „Ik neem er kennis van dat verschillende leden van de klankbordgroep aangegeven hebben niet aan mijn verzoek tot vertrouwelijkheid te willen voldoen en uit de klankbordgroep zijn gestapt. Dit is een afweging die elk lid van de klankbordgroep zelf maakt”, schreef hij vrijdag in zijn brief aan de Kamer. Dan maar verder met een afgeslankte klankbordgroep.

Dat het rapport gaandeweg in de onderste la verdwijnt, lijkt gezien alle commotie niet aannemelijk. Als het in september wordt vrijgegeven, wat kan daarvan worden verwacht?

NRC Handelsblad berichtte gisteren dat de zogeheten mer-commissie de studie onvolledig heeft genoemd. De commissie dringt aan op een verbreding van het onderzoek.

Een volgend tipje van de sluier lichtte Harry Webers desgevraagd op. Als onderzoeker bij ingenieursbureau Witteveen en Bos 
was hij nauw bij de samenstelling van het rapport betrokken.

„Onze opdracht was de mogelijkheden en de risico’s van schaliegaswinning in Nederland te onderzoeken. We hebben geen veldonderzoek gedaan. We zijn niet op de proefboorlocaties geweest. Het rapport is gebaseerd op de beschikbare internationale literatuur en kennis van experts.”

Waar gaat het rapport vooral op in?

Webers: „We richten ons op de financiële, technische en milieu-aspecten van de schaliegaswinning.”

Speelt de Amerikaanse situatie een rol in het rapport?

„Nauwelijks. Het is een volstrekt andere situatie. Het land is veel groter, olie en gas zijn in veel grotere hoeveelheden beschikbaar en het eigendomsrecht op de diepe ondergrond is er anders geregeld. In de VS is de grondeigenaar ook eigenaar van alle delfstoffen die zich daaronder bevinden; in Nederland is dat de staat. Een ander belangrijk verschil tussen Amerika en Nederland is dat het schaliegas hier veel dieper zit dan in Amerika.”

Was er buiten de Amerikaanse context voldoende literatuur voorhanden?

„Er is behalve in de VS wereldwijd ook het nodige onderzoek gedaan naar de verschillende aspecten van schaliegaswinning. Er is dus voldoende literatuur beschikbaar.

Hoewel het gaat om vragen van verstrekkende aard, hadden we beperkt de tijd om eigen onderzoek uit te voeren. Daarom hebben we ons ook gebaseerd op literatuur en de kennis van experts. We hebben echter niet op alle vragen antwoord kunnen geven.”

U bedoelt?

„Het rapport is algemeen gesteld voor de Nederlandse situatie. Op locatiespecifieke zaken zijn we dus niet ingegaan. Daarnaar zal nader onderzoek nodig zijn. Ook komen vragen over nut en noodzaak van schaliegaswinning niet aan de orde in dit rapport. Dat is een politieke afweging.”