Een mooi voorbeeld van doorgeslagen nadruk op de veiligheid, meent dr. mr. Willem-Jan Kortleven (30). Hij promoveerde donderdagmorgen aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. In zijn proefschrift stelt de rechtssocioloog dat de overheid steeds vaker verantwoordelijk wordt gesteld voor ongevallen en rampen. „In de afgelopen jaren is er op diverse terreinen een steeds grotere nadruk gekomen op het voorkomen van risico’s. Er is sprake van een obsessie met veiligheid.”

Hoe is dit verschijnsel ontstaan?

„Sociologen wijzen daarbij onder andere op de globalisering en de secularisering. Mensen raken daardoor hun basaal gevoel van veiligheid kwijt; ze hebben minder vertrouwen in elkaar en in de overheid.”

Wordt deze ontwikkeling versterkt door de uit Amerika overgewaaide claimcultuur?

„Ja. Het toenemende aantal claims is een gevolg van veranderde morele opvattingen, maar die hebben ook een financiële achtergrond. De zakken van de overheid zijn het diepst.

Een duidelijk voorbeeld vormen de claims van slachtoffers van de schietpartij in Alphen aan den Rijn. In tegenstelling tot eerdere gevallen lag het initiatief hier bij de burgers zelf. Eerder zou uitsluitend de schutter verantwoordelijk worden gehouden. Nu leggen slachtoffers en nabestaanden de verantwoordelijkheid bij de overheid neer. Die zou een fout hebben gemaakt bij de verstrekking van de wapenvergunning.”

Heeft u nog meer voorbeelden?

„Neem de asbestaffaire in de woningen op het Kanaleneiland in Utrecht. Als het woord ”asbest” valt, raakt men in paniek. Terwijl de mate van blootstelling daaraan meestal niet leidt tot nadelige gevolgen voor de gezondheid.”

Welke nadelen heeft deze verabsolutering van veiligheidsrisico’s?

„Uit de strafrechtelijke vervolging van de gezinsvoogd in 2007 na de dood van Savanna blijkt de keerzijde. Zij had de peuter niet uit huis geplaatst; ze wilde de situatie nog even aanzien. Uiteindelijk stierf het kind door mishandeling.

Een aanklacht in zo’n zaak raakt mensen. Er kwam toen ook een storm van protest van andere gezinsvoogden, die in soortgelijke gevallen hetzelfde handelden.

Een gezinsvoogd kan elk risico uitsluiten door altijd een kind uit huis te plaatsen, maar het doorbreken van de essentiële band tussen ouder en kind is ook een heel zware beslissing. Veiligheid is niet alles, het veiligheidsstreven vaak overtrokken.”

Komt er volgens u nog een kentering in deze ontwikkeling?

„Op deelgebieden zou dat kunnen. Zo is de aanpak van kindermishandeling nu niet meer zo absoluut gericht op veiligheid als direct na ”Savanna”. Maar op het gebied van het terrorisme en de angstvalligheid waarmee Europa omgaat met genetisch gemodificeerd voedsel zie ik dit niet zo snel gebeuren.”