Nu de Nederlandse bevolking ouder wordt, worden meer mensen vaker in hun leven korte of langere tijd opgenomen in een ziekenhuis. Dit betekent dat meer mensen te maken krijgen met een infectie tijdens die ziekenhuisopname. Het is namelijk bekend dat tussen de drie en tien procent van de opnames een infectie met zich meebrengt. De helft van deze gevallen kun je niet voorkomen, bijvoorbeeld omdat het immuunsysteem van een patiënt te zwak is geworden. Maar de andere helft verdient onze aandacht.

Infecties in ziekenhuizen vinden plaats via contact en kunnen zich soms ontwikkelen omdat ze niet snel worden gedetecteerd. In dat opzicht doen Nederlandse ziekenhuizen het nog betrekkelijk goed, want in elk ziekenhuis zijn artsen-microbioloog aanwezig en deze ‘ogen voor het onzichtbare’ zijn onmisbaar om een infectie op te merken.

Duitse of Franse ziekenhuizen hebben hier veel meer moeite mee. Daar komen dertig keer zo veel ziekenhuisbacteriën voor. Er staat overigens tegenover dat in Duitse ziekenhuizen wondinfecties na operaties weer aanzienlijk minder vaak voorkomen. We weten niet precies waarom dat zo is, maar daar valt dus voor Nederland weer iets te leren.

De bestrijding van het risico van ziekenhuisinfecties kent in feite drie kerntaken. Zonder ogen voor het onzichtbare ben je blind. Je hebt dus allereerst medische en moleculaire microbiologen nodig.

In de tweede plaats moet worden voorkomen dat een bacterie vrij spel krijgt. Goede handenhygiëne is daarom van groot belang. Dat geldt voor iedereen die contact heeft met de patiënt.

Omdat er desondanks nog altijd een kans op besmetting blijft, zijn er antibiotica. Geef antibiotica echter alleen wanneer het noodzakelijk is. Juist het toedienen van niet-noodzakelijke antibiotica biedt een kans aan resistente bacteriën om zich te verspreiden over het lichaam van de patiënt.

Op dat laatste punt kan winst geboekt worden in de Nederlandse zorgregio’s. Ik schrijft bewust zorgregio’s, want effectiviteit volgt alleen wanneer alle partners in een zorggebied hetzelfde beleid volgen. Een ziekenhuis alleen is niet genoeg, een deel van de patiëntenpopulatie komt bijvoorbeeld ook bij de huisarts, in een verpleeghuis of uit een ziekenhuis in Duitsland of België.

Het beleid is al goed, maar we weten uit onderzoek dat voor succes juist de laatste meter cruciaal is. En die laatste meter is de implementatie van dat beleid. Iedereen moet meedoen, anders werkt het niet goed. Zowel binnen de zorgregio’s als binnen de behandelteams moet er draagvlak voor het beleid worden geschapen. De ogen voor het onzichtbare, de schone handen aan het bed en de beslissers in behandelteams slagen alleen als ze het samen doen.

Een belangrijke rol bij het voorkomen van toedienen van niet-noodzakelijke antibiotica is weggelegd voor de artsen-microbioloog. Het kost namelijk tijd om microben te identificeren wanneer er een vermoeden van besmetting is. Het duurt al gauw 36 uur voordat de uitslag bekend is en duidelijkheid ontstaat of het antibioticum wel noodzakelijk is.

Het lijkt erop dat nieuwe methoden deze tijd kunnen terugbrengen tot misschien slechts twee uur. Het belang daarvan zal duidelijk zijn. Wanneer het onzichtbare sneller zichtbaar wordt gemaakt, kan er immers ook sneller met zekerheid besloten worden of een antibioticum nodig is of dat bijzondere hygiënemaatregelen volstaan. En elke keer dat er geen niet-noodzakelijk antibioticum wordt toegediend, daalt de kans op infectie met een resistente bacterie.

De auteur is hoogleraar medische microbiologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.