Mensen hechten vaak meer waarde aan die datum dan aan hun eigen waarnemingsvermogen, zegt Babs van der Staak van de Consumentenbond. En dus wordt er onnodig heel veel voedsel weggegooid. „Ga af op je eigen oordeel, probeer het gewoon. Misschien wijkt de kleur wat af of is de smaak iets anders. Maar je wordt er echt niet ziek van.”

Levensmiddelen die –ongeopend– overeenkomstig de voorschriften koel en donker worden bewaard, zijn vaak veel langer houdbaar dan de datum die op het product staat. Vaak zelfs jaren, concludeert de Consumentenbond naar aanleiding van een onlangs uitgevoerd houdbaarheids­onderzoek.

Consumenten leverden voor het onderzoek sinaasappelsap, bier, yoghurt, vleeswaren, brood en conserven in die (ver) over de datum waren. Vervolgens werden deze stuk voor stuk door een smaakpanel beoordeeld. Een laboratorium heeft de vleeswaren en de yoghurt vervolgens op bacteriën en schimmels onderzocht.

Smaak en geur

De conclusie van het onderzoek is dat de meeste producten nog prima eetbaar waren. „Het kan wel zo zijn dat de smaak of de geur in de loop van de tijd wat ver­andert. Maar daarbij is de voedsel­veiligheid niet in het geding. Ik zou zeggen: Probeer het gewoon”, adviseert Babs van der Staak.

Als sinaasappelsap veroudert, wordt de kleur donkerder. De smaak verandert ook. Niet per se in negatieve zin. De meerderheid van het testpanel vond het sap uit een pak dat veertien maanden over de datum was het lekkerst. Bij bier is de geur een indicatie voor belegenheid. Als het koel en donker bewaard wordt, vertraagt dat de veroudering. Overigens scoorde een biertje dat acht jaar over de datum was heel goed.

Invriezen is een goede manier om brood te bewaren. De Bewaarwijzer van het Voedingscentrum adviseert om dat maximaal twee weken te doen. Het houdbaarheidsonderzoek wijst uit dat dit een wel erg korte termijn is. Het testpanel had al moeite om vers brood van ingevroren brood te onderscheiden. Brood dat zes weken in de vrieskist had doorgebracht, was ook nog prima van smaak.

Yoghurt blijkt door het zuur dat erin zit nauwelijks te bederven, ook niet als het weken over de datum is. Smaak en samenstelling veranderen wel na verloop van tijd. Maar ziek word je er niet van.

Vleeswaren

Bij vleeswaren ligt dat genuanceerder. Getest werden salami, filet americain, rosbief en (houdbare) achterham. Salami was twee weken na opening nog ‘fris’ – dat komt door de samenstelling, met melkzuurbacteriën en veel zout.

Filet americain, berucht om zijn bederfelijkheid, was drie dagen na opening op de op de verpakking vermelde datum nog in orde. Rosbief, ook drie dagen voor de uiterste datum geopend, bleek op die dag qua hoeveelheid bacteriën op het randje te zitten. De leden van het panel vonden het echter nog prima smaken: zintuigen zijn dus niet altijd betrouwbaar. Een pakje zogenaamd houdbare achterham bleek bij opening –een week voor het verstrijken van de ”ten minste houdbaar tot”-datum– al zo veel melkzuurbacteriën te bevatten dat het broodbeleg volgens de normen van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit als bedorven zou moeten worden aangemerkt.

Bij voedsel dat je ongeopend lang kunt bewaren, is het risico dat je er ziek van wordt sowieso heel klein. Het wordt hoogstens muf (rijst), ranzig (pindakaas, hagelslag) of je treft er mijt in aan (meel). Als je dat ziet, ruikt of proeft, is het vroeg genoeg om de inhoud van een verpakking weg te gooien.

„Met producten die je gekoeld moet bewaren, is het een ander verhaal”, waarschuwt Babs van der Staak. Het is wel zaak daarbij op te passen, omdat je er –als er sprake is van bederf– goed ziek van kunt worden.

Onwetendheid

Mensen gebruiken hun ogen en hun neus nauwelijks meer als het om voedsel gaat, vreest levens­middelentechnoloog IJsbrand Velzeboer. Het onderwerp voedselbederf houdt hem al jaren bezig. Hetzelfde geldt voor de onwetendheid die er over dit onderwerp bestaat. „Het dagelijks voedsel staat steeds verder van ons af. Mijn grootmoeder wist precies welk gedeelte van de koe er door de gehaktmolen moest. Maar tegenwoordig weten mensen daar niets meer van en denken ze er ook niet over na. Gehakt is gehakt. Het kopen en consumeren van voedsel is een technisch verhaal geworden. We gebruiken onze ogen en onze neus nauwelijks meer. We vertrouwen op de producent en op wat er op de verpakking staat.”

Met soms hilarische gevolgen. Velzeboer noemt het voorbeeld van iemand die een blik dop­erwten weggooide omdat de datum die hij op het blik zag staan verstreken was. Uiteraard, want hij keek naar de code die staat voor de productiedatum en -tijd. „Hij dacht echt dat de inhoud na die tijd in een soort bom zou veranderen.” Terwijl groenteconserven jaren houdbaar zijn. Misschien een extreem geval, maar de gedachte dat voedsel na het verstrijken van een zekere datum van het ene moment op het andere oneetbaar wordt, leeft veel breder.

Dierlijke eiwitten

Velzeboer adviseert, in lijn met de Consumentenbond, om bij houdbare levensmiddelen meer op je zintuigen te vertrouwen: als levens­middelen er goed uitzien, niet raar ruiken en normaal smaken, kun je ze het over het algemeen gewoon gebruiken. Ook als de houdbaarheidsdatum al (heel) lang is verstreken. „Over het algemeen wordt bederf ingeluid door het optreden van een roomboterluchtje. Dat is het signaal van het eerste bederf, dat door melkzuurbacteriën veroorzaakt wordt.”

Met sommige voedingsmiddelen is het wel oppassen geblazen, waarschuwt Velzeboer. Hij denkt dan met name aan zuivel, vlees en eieren: alle eiwitrijke producten van dierlijke oorsprong. Die kunnen ook bedorven zijn zonder dat je het kunt ruiken, zien of proeven. „Maar gezouten vlees­producten als gerookte ham en rookvlees zullen zelden gevaarlijk bederven. Het hoge zoutgehalte zorgt ervoor dat ziekteverwekkers als cholera, salmonella en listeria niet kunnen uitgroeien.”

In het verleden is het weleens heel erg mis gegaan met ingeblikt vlees. „Vleesconserven die niet lang genoeg gesteriliseerd zijn, kunnen botulisme ontwikkelen. Boosdoener is de bacterie Clos­tridium botulinum. De inhoud van zo’n blik kan zo giftig zijn dat slachtoffers de deur niet eens halen.” Een calamiteit met corned beef die verwerkt werd in een gerecht voor een groot gezelschap heeft er volgens Velzeboer voor gezorgd dat fabrikanten verplicht zijn om natriumnitriet toe te voegen aan vleeswaren en vleesconserven. „Een van de weinige verplichte E-nummers.”

Voedsel in blik is in principe heel lang houdbaar. Maar goed kijken blijft belangrijk. Staat een blik bol of is het roestig, gooi het dan maar liever weg.

Schimmel op kaas? Velzeboer raadt aan om zo’n geval een rand van 15 millimeter weg te snijden, om de schimmel te verwijderen.

Tgt en tht

Voor voedingsmiddelen zijn twee houdbaarheidsaanduidingen van belang: ”te gebruiken tot” en ”ten minste houdbaar tot”. Een niet-onbelangrijk onderscheid.

De te gebruiken tot-datum (tgt-datum) staat op producten die gekoeld moeten worden bewaard en/of maximaal vijf dagen houdbaar zijn. De tgt-datum is een veiligheidsgarantie: als de consument zich aan de bewaarvoorschriften houdt, zou een product tot die datum zonder gezondheidsrisico’s gebruikt moeten kunnen worden.

De ten minste houdbaar tot-datum (tht-datum) geeft een kwaliteitsgarantie. De fabrikant staat ervoor in dat een product tot die dag, die maand of dat jaar de eigenschappen heeft die een consument ervan mag verwachten. Maar dat wil niet zeggen dat er na het verstrijken van die datum opeens van alles mee mis is.