Ds. Brons publiceerde vorig jaar ”Brandend licht, dat in de dienst verteerde”, dat gaat over de 19e-eeuwse predikant Jacob Nentjes, misschien wel de bekendste predikant van Urk. Zijn nieuwste boek beschrijft de complete kerkgeschiedenis van het voormalige eiland. Het bestaat uit vijf delen.

Het eerste deel, ”Urker kerkelijk leven in de vaart” geeft een beschrijving van de geschiedenis van de kerken van Urk. Deel 2, ”Urker kerkelijk leven in de branding” gaat in op kritiek op het Urker kerkelijk leven. In deel 3, ”Urker kerkelijk leven op de helling” onderwerpt de schrijver de kerkelijke ontwikkelingen aan een „Bijbels kritisch onderzoek.” In deel 4, ”Urker kerkelijk leven op koers”, zoekt de auteur naar een weg tot eenheid in de verscheidenheid. In het slotdeel ”Urker kerkelijk leven in het zicht van de haven” stelt hij het kerkelijk leven in het licht van Gods toekomst.

Ds. Brons komt tot de conclusie dat er in Urk sprake is van een voor Nederland unieke situatie. Vrijwel alle kerken op het voormalige eiland baseren zich op de Heilige Schrift en de gereformeerde belijdenis. Toch is er ook sprake van een grote kerkelijke verdeeldheid. De predikant hoopt dat er in de toekomst sprake zal zijn van meer eenheid.

Op het kerkelijke leven in het verleden hebben volgens ds. Brons met name ds. Nentjes en ds. Du Marchie van Voorthuysen hun stempel gedrukt. Ds. Nentjes staat aan de wieg van de afscheiding in de negentiende eeuw, ds. Du Marchie van Voorthuysen aan het begin van afscheidingen na de Tweede Wereldoorlog. De eerste predikant beoordeelt hij positief, over de oud gereformeerde voorganger denkt hij genuanceerder. Naast twintig punten van waardering heeft ds. Brons evenzoveel punten van kritiek. Hij noemt onder meer theologische stellingnames waarmee hij het niet eens is, het omgaan met materiële zaken, het gevaar van lichtvaardig liefdeloos oordelen en het gehalte van het geestelijk leidinggeven.

In zijn appartement in Urk legt de christelijke gereformeerde emeritus predikant uit wat hij bedoelt. „Zowel ds. Nentjes als ds. Du Marchie van Voorthuysen wilde gehoorzaam zijn aan Schrift en belijdenis. Ze deden dat echter op een verschillende manier. Ds. Nentjes riep de Urkers in de 19e eeuw van het conventikel terug naar de kerk, waardoor de vrijheid van het gezelschap werd ingeperkt door een gestructureerd kerkelijk leven. Ds. Du Marchie van Voorthuysen bracht het kerkelijk leven terug tot het conventikel. Het kerkelijk leven was voor hem een gestructureerde vorm van het gezelschap.”

Waaruit bleek dat?

„Ondanks dat hij in 1952 gebroken had met de Christelijke Gereformeerde Kerken ging hij in dat jaar toch nog voor in de christelijke gereformeerde kerk van Putten. Dat paste niet. In Urk werd hij later door de kerkenraad vermaand om zich niet zo veel in allerlei kringen buiten de Oud Gereformeerde Gemeenten te bewegen, maar hij trok er zich niets van aan. Vanuit zijn innerlijke overtuiging achtte ds. Du Marchie van Voorthuysen zich verheven boven kerkelijke richtlijnen. Al het andere moest wijken voor datgene wat hij meende dat God van hem vroeg. Dat is wel heel subjectief. Hij vond het kerkelijk leven een beklemming voor het geestelijke leven. Een kerk was hooguit een gemeenschap van toehoorders, vond hij.”

Bevorderde hij de kerkelijke verdeeldheid?

„Hij was geen aanjager van die verdeeldheid en polemiseerde niet, maar de kerkelijke verdeeldheid in Urk is wel voor een belangrijk deel een gevolg van zijn stellingname.”

Heeft de bevolking zelf niet meer schuld aan die verdeeldheid dan ds. Du Marchie van Voorthuysen?

„De bevolking is ook schuldig. Urkers hebben iets vrijgevochtens en radicaliseren snel. Het is niet toevallig dat ds. Du Marchie van Voorthuysen, die een zeer populaire prediker was, aan het begin van meerdere kerken in Urk staat. Met zijn kerkopvatting raakte hij de Urker volksziel.”

Wat heeft ds. Du Marchie van Voorthuysen Urk voor goeds nagelaten?

„Allereerst legde hij door zijn ernstige prediking beslag op de Urker bevolking. Hij wees er telkens weer op dat men voor God verantwoording moet afleggen van levensweg en levensgang. Sporen hiervan zijn in Urk nog aanwijsbaar.

Met name uit zijn eerste diensttijd in Urk, in zijn christelijke gereformeerde periode, mag ook gesproken worden over zijn goede omgang met zijn collega-predikanten. In zijn tweede diensttijd als oud gereformeerd predikant, heeft hij zich bijzonder ingezet voor het basisonderwijs. Een blijvende herinnering hieraan is de naam Ds. E. du Marchie van Voorthuysenschool voor een van de vier schoolgebouwen van de reformatorische schoolvereniging. Overigens hoop ik van harte dat men elkaar op Urk zal zoeken en dat er meer verlangen komt naar eenheid.”

J. M. Vermeulen: Ds. Du Marchie heeft veel voor Urk betekend

„Ds. Du Marchie van Voorthuysen was juist het middel om de reformatorische prediking naar Urk te brengen,” zo reageert J. M. Vermeulen op de kritiek van ds. J. Brons op ds. E. du Marchie van Voorthuysen. De in Meteren wonende Vermeulen is de schrijver van het boek ”De zoon van Bornia”, dat het leven van ds. Du Marchie van Voorthuysen beschrijft. Hij herkent zich niet in de kritische opmerkingen van ds. Brons.

Vermeulen erkent dat ds. Du Marchie van Voorthuysen regelmatig in gezelschapskringen voorging. „Hij had een warm hart voor mensen die in hun eigen kerk geen geestelijk voedsel vonden en op zondag de oudvaders lazen. Maar wat is daar mis mee? Dat deden ook ds. J. H. Koster, die hem gevormd heeft, en meer dergelijke predikanten.”

Vermeulen is het er beslist niet mee eens dat ds. Du Marchie van Voorthuysen meer op de bevinding gericht zou zijn dan op Gods Woord. „Ik heb in Urk zijn Statenbijbel gezien. Die staat vol onderstrepingen in de kanttekeningen. Zijn preken zaten goed in elkaar en klopten met de kanttekeningen. Hij stelde juist dat men in een groot deel van gereformeerde gezindte met de leer van de onbewuste wedergeboorte was afgeweken van Gods Woord. Hij waarschuwde vaak voor gezelschapstaal en on-Bijbelse bevinding.”

De oorzaak van de kerkelijke verdeeldheid in Urk ligt volgens Vermeulen ook bij de Urker bevolking, die blijkbaar weinig kerkelijke binding heeft. „Een bekend kerkenraadslid zei een keer tegen me: „De naam van de kerk maakt ons niets uit. Het is net als met een bus, waar boven de voorruit ook elke keer een andere naam of bestemming staat. Dat geeft helemaal niets, als de bus maar rijdt.””

Vermeulen merkt op dat „ds. Brons blijkbaar vergeet dat er aan het eind van de jaren 40 van de vorige eeuw landelijk grote verschuivingen optraden. Denk aan de tien punten van uittreding van ds. Du Marchie. Hij zaaide geen zaad van een aparte richting maar zaad van de oude richting, terwijl de kerk opging in de nieuwe richting. Mede dankzij de komst van ds. Du Marchie van Voorthuysen heeft de Bijbelgetrouwe prediking een bloeitijd beleefd in Urk. Ds. Brons zou ds. Du Marchie van Voorthuysen niet moeten beschuldigen maar waarderen.”

Boekgegevens

”Licht en schaduw van het Urker kerkelijk leven”, ds. J. Brons; uitgave in eigen beheer, 2013; ISBN 978 90 820 2981 9; 526 blz.