Net als in ”Wij zijn ons brein” schuwt de hersenwetenschapper geen onderwerp. Alles komt aan bod: het gelovige brein, epilepsie, bijna-doodervaringen, autisme, dementie en de vrije wil. Maar ook meer aansprekende onderwerpen voor jongeren, zoals verliefdheid, het geheugen en verslavingen. Allerlei interessante breinweetjes boeien de lezer.

Op het boek valt het nodige aan te merken. Alleen al de titel is discutabel: ”Jij bent je brein”, in navolging van ”Wij zijn ons brein”. Swaab brengt een mens terug tot de inhoud van zijn hersenpan. Dat is erg kort door de bocht. Een mens zit zo veel ingewikkelder in elkaar.

Ook vanuit Bijbels perspectief doet de hersenwetenschapper Gods schepsel tekort. Een mens heeft immers een eeuwige ziel, die van oneindig meer betekenis is dan de hersenen.

Nog iets: Swaab is atheïst en dat zal de lezer weten ook. Religie verketteren? Hij doet het gretig, blijkt ook in dit boek. Soms in een tussenzinnetje, door bijvoorbeeld godsdienst aan oorlogen te koppelen. Hij wijdt een heel hoofdstuk aan het ”religieuze brein” zonder nota bene uitgebreid op hersenonderzoek op dat terrein in te gaan. De wetenschapper haalt zijn argumentatie vooral van buiten zijn vakgebied. Dat is misleidend.

De wetenschapper schrijft dat „gelooftalent” in de hersenen zit. Bepaalde gebieden worden actief bij het bidden en mediteren. Omdat mensen via dat deel van de hersenen tot verschillende goden bidden, scheert Swaab alle godsdiensten maar over één kam. Vervolgens koppelt hij ook nog eens epilepsie aan godsdienstige ervaringen, zodat gelovigen haast als ziek worden omschreven.

Een religieplek in het menselijke brein? Swaab lijkt te vergeten dat met hetzelfde gegeven vóór het bestaan van God kan worden gepleit. Want waarom zou God een mens scheppen zonder zo’n religieus gebied in zijn hersenen? Het aanbidden van een verkeerde godheid voert dan regelrecht terug op het gevolg van de zondeval: de mens heeft een verduisterd verstand.

Onwetenschappelijk aan het boek is dat de hersenonderzoeker meningen en eigen research als feiten poneert. Tegengeluiden blijven onbelicht. Een literatuurlijst ontbreekt.

Zo claimt Swaab dat hersenen van mannen en vrouwen verschillen doordat de foetus tijdens de zwangerschap veel dan wel weinig is blootgesteld aan het hormoon testosteron. Een standpunt dat internationaal gezien niet meer serieus genomen wordt. Ook blijft Swaab nog hameren op het bestaan van het zogenaamde homokwabje in de hypothalamus bij homoseksuelen. Eind jaren tachtig zou hij het ontdekt hebben. Simon LeVay, neurowetenschapper van de Harvard Medical School, stelt dat het ”homogebied” slechts verantwoordelijk is voor het dag-en-nachtritme.

De vrije wil is voor Swaab een illusie. „De dingen die je doet en wilt komen allemaal uit je hersenen. We hebben het gevoel dat we zelf bepalen wat we willen, maar dat zit anders.” Dit gaat erg ver. Als je hersenen zo veel bepalen, hoe zit het dan met de menselijke verantwoordelijkheid? Volgens Swaab heeft dit verregaande consequenties voor wat betreft het strafrecht. Een crimineel met ADHD is in zijn optiek bijna een slachtoffer. „Verdient hij net zo’n zware straf als iemand anders die geweld pleegt? Aan de adhd kan hij toch niets doen?”

Hier en daar komt er bij Swaab verwondering naar boven voor de enorm ingewikkelde hersenen. Zo schrijft hij: „Niets zit zo knap en complex in elkaar als onze hersenen.” En over geboorte en de rol van de hersenen daarbij: „Het is een klein wonder (…) De geboorte zit onvoorstelbaar knap en ingewikkeld in elkaar. Het is een perfecte samenwerking tussen de hersenen van de moeder en van het kind.”

Als je dat leest, lijkt er haast een verklaring te zijn voor de antireligieuze uitlatingen van Swaab. Worstelt hij met de complexiteit van de hersenen –die wijzen op een Schepper– en probeert hij daarom zichzelf nog maar eens te overtuigen van het feit dat God niet bestaat?

Zie ook Puntuit.

Boekgegevens

”Jij bent je brein. Alles wat je wilt weten over je hersenen”, Dick Swaab en Jan Paul Schutten; uitg. Atlas Contact, Amsterdam, 2013; 978 90 450 2362 5; 224 blz.; € 19,95.