Vanuit zijn werkkamer in het geïmproviseerde kantoorgebouw bij Terneuzen heeft De Leeuw zicht op het werkterrein van ’zijn’ project, de bouw van de Westerscheldetunnel. Een kleine fabriek bouwt betonnen ringen, die met een speciale trein naar de twee boormachines diep onder de grond worden gebracht.

Al ruim twee jaar zijn de Neeltje Suzanna en de Sara onderweg van Terneuzen naar Ellewoutsdijk. De Neeltje Suzanna graaft de oostbuis, de Sara de westbuis. Of is het andersom? Directeur De Leeuw aarzelt. Hij staat op en beent naar het naastgelegen vertrek van zijn secretaresse. „Sylvie”, roept hij door de gang, „de Sara zit toch in de oostbuis?” Grijzend komt hij terug. „De Sara zit in de oostbuis.”

De Leeuw, wiens ster in de bouwwereld hoog is gestegen, laat zich met naamgeving niet in. „Voor ons zijn het gewoon de oost- en de westmachine.” Sinds anderhalf jaar geeft hij leiding aan het project, waarmee ruim 1,7 miljard gulden is gemoeid. Over zijn schouders kijken ingenieurs uit binnen- en buitenland met meer dan buitengewone belangstelling mee. De bouw van een tunnel in een slappe, waterdoorlatende bodem is nooit eerder in de geschiedenis vertoond.

Onervarenheid met boren in drassige bodems zorgde van meet af aan voor problemen. Zowel de Sara als de Neeltje Suzanna kampte na het vertrek uit Terneuzen al snel met tijdverlies. Als gevolg daarvan besloot de Duits-Nederlandse aannemerscombinatie in september 2000 De Leeuw aan het hoofd van de operatie te stellen.

De Leeuw kondigde aan alles op alles te zetten om de verloren tijd in te halen. Zijn streven was erop gericht dat de boren in juni 2002 zouden bovenkomen; de tunnel zelf zou dan op 15 november 2003 kunnen opengaan. Die termijn blijkt nu royaal gehaald. Het ligt voor de hand dat de oplevering eerder plaatsvindt. Maar De Leeuw weigert daarover uitsluitsel te geven.

De directeur is voorzichtig. Ook morgenmiddag, bij de aankomst van de eerste boor, is zijn vreugde gematigd. „Natuurlijk, we bereiken een mijlpaal. De minister is besteld. Maar persoonlijk doet het me nog niet zo veel. Pas als de tweede boor boven is, valt er een geweldige spanning weg. Als alles naar wens verloopt, gebeurt dat over vier tot vijf weken. De opluchting zal groot zijn.”

vraag (u14(Wat maakt het boren zo spannend?

„Het werk gebeurt op diepten van 40 tot 60 meter. De druk op de machines is onvoorstelbaar groot. Dat maakt boren tot een risicovolle activiteit. Zolang we boren, leven we onder druk en zorg. Dat geldt zeker voor de oostmachine, in zekere zin ons zorgenkindje.”

vraag (u14(Hoe heet waren de vuren waarvoor Sara u stelde?
„Tot tweemaal toe hebben we vorig jaar vrij riskante reparaties aan de boor moeten uitvoeren. We hebben problemen gehad met het hoofdlager. Met een klein groepje hebben we geworsteld met de vraag: Gaan we repareren, en zo ja, hoe? Je loopt op de toppen van de techniek. Voortdurend stuit je op grenzen, omdat je niet kunt terugvallen op ervaring. Die is er gewoonweg niet. Als je dan tot een besluit komt, heerst er in de tunnel een soort zenuwachtige vrolijkheid. Er staat veel op het spel, in allerlei opzicht: technisch, juridisch, financieel.

Ik heb erbij gestaan dat het water door een kleine lekkage met grote vaart de tunnel in spoot. Twaalf uur lang. Op zulke ogenblikken sta je redelijk met je handen in het haar. Dan komt het aan op koel en klinisch analyseren. Je moet voor dit werk een zekere rust hebben. Het slechtste wat je kunt doen, is in paniek raken.”

vraag (u14(Door de bouw van de tunnel verwerven Nederland en Duitsland een schat aan kennis. Op welke terreinen boeken we de meeste vooruitgang?

„In de eerste plaats op het gebied van het ontwerpen van de boormachines. In de Pas van Terneuzen kampten we met vervormingen van de machines. De dimensionering moet anders. Dat hebben we geleerd. In de tweede plaats op het terrein van het boren zelf. Veelbetekenend is het dat wij van binnen uit, met hulp van duikers, de tanden op het snijrad kunnen vervangen. De Japanners moesten voor twee buizen onder Tokio maar liefst acht machines inzetten, omdat de snijtanden niet konden worden gewisseld. Dat probleem hebben wij weten op te lossen.”

vraag (u14(Nederland geniet wereldfaam door de weg- en waterbouw. Mogen we de tunnelbouw er voortaan aan toevoegen?
„Dat zou ik niet zo hard durven roepen. Het project is ook zeker een Duitse aangelegenheid. Wel is het zo dat er internationaal grote waarde aan wordt gehecht. Pas hadden we een vertegenwoordiger van een groot Japans bouwbedrijf op bezoek. Die man zei: Ik dacht dat we ver voorliepen op Europa, maar nu ik de Westerscheldetunnel heb gezien, weet ik dat we zwaar achteropliggen.”

vraag (u14(Vanwaar dan dat er zo weinig euforie over het project heerst?

„De lokale pers volgt het proces goed. We hebben over aandacht niet te klagen. Maar u moet wel bedenken: We zijn een tunnel aan het bouwen, PR is niet onze hoofdtaak. Waarom zou je publiciteit zoeken? Dat Smit Tak dat bij de berging van de Koersk wel deed, kan ik begrijpen. Die hebben er bedrijfsbelang bij. Bij ons speelt dat niet zo.”

Over de Koersk gesproken: De Leeuw zegt ervan overtuigd te zijn dat zijn werk complexer is dan de berging van de Koersk. „Toen de Koersk werd gelicht waren onze duikers op 60 meter diepte bezig met het vervangen van de snijtanden. Dat konden ze doen omdat er tussen de machinekamer van de boor en het snijrad aan de voorkant een apart compartiment zit. Daar loopt alleen de aandrijfas doorheen. Die ruimte wordt doorlopend gevuld met bentoniet, een mengsel van klei en speciale vloeistof, dat wordt afgevoerd naar achteren. Via een sluis kunnen de duikers naar binnen. Daar, in het bentoniet, hebben de mannen hun werk gedaan, zonder dat ze een hand voor ogen konden zien. Een ongehoorde prestatie.”