De discussie over de strafbaarstelling van illegaliteit was binnen de PvdA eind april fel opgelaaid tijdens een congres in Leeuwarden. Een overgrote meerderheid riep Samsom daar op de strafbaarstelling van tafel te halen en daarover te gaan onderhandelen met de VVD. Samsom wees die oproep af, maar vroeg het partijbestuur - geschrokken door de boze reacties - een extra Ledenraad te organiseren.

Die schaarde zich zondag in Utrecht vrijwel unaniem achter Samsom. Een motie die de Tweede Kamerfractie oproept het asielbeleid humaner te maken, kreeg steun van een grote meerderheid van de aanwezige leden. De motie was door Samsom aanbevolen.

Een motie die vroeg om elke mogelijkheid aan te grijpen om het regeerakkoord te wijzigen op het punt van de illegaliteit, haalde het niet, net zo min als een motie waarin de Jonge Socialisten stellen dat het optreden van Samsom in Leeuwarden de schoonheidsprijs niet verdiende.

Op de Ledenraad in Utrecht gaf Samsom zelf wel ruiterlijk toe dat hij niet goed en „te bruusk” was omgegaan met de oproep van het congres in Leeuwarden. Ook partijvoorzitter Hans Spekman stak de hand in eigen boezem.

Samsom betoogde dat het hele pakket afspraken met de VVD over het vreemdelingenbeleid een verbetering is ten opzichte van het beleid van de afgelopen 15 jaar. Het beleid zal nu humaner en rechtvaardiger worden, hield Samsom zijn kritische partijgenoten voor.

Zo wordt de vreemdelingendetentie verzacht en komen er minder vreemdelingen in de cel te zitten en wordt het ‘buitenschuldcriterium’ uitgebreid. Dat geldt voor asielzoekers die op zich wel terug zouden willen naar hun land van herkomst, maar dat niet kunnen omdat het land ze bijvoorbeeld niet terug wil nemen. Ook is het boerkaverbod van tafel, komen er geen minimumstraffen, verdwijnt het illegalenquotum en is er een kinderpardon gekomen. Allemaal punten die de PvdA in de onderhandelingen met de VVD heeft binnengesleept, aldus Samsom.