Kenners van het staatsrecht weten dat het mis is als de Raad een dergelijk zwaar dictum uit de kast haalt. Op het bureau van het hoogste adviesorgaan is dan een wetsvoorstel beland dat in Haags jargon een juridisch wangedrocht genoemd wordt. En in gewone volkstaal een misbaksel.

Wat volgde, is bekend. Het voorstel dat aan de Vreemdelingenwet 2000 een regeling toevoegt waardoor illegaal verblijf van meerderjarige vreemde­lingen strafbaar wordt, haalde ondanks de harde woorden van de Raad vrijwel ongeschonden het regeerakkoord van VVD en PvdA. De VVD, die bij monde van toenmalig Kamerlid Kamp al in 2007 voor zo’n regeling pleitte, kreeg daarmee alsnog haar zin. Voor PvdA-partijleider Samsom bleef het niet zonder consequenties. Hem wacht op 12 mei een beladen bijeenkomst met de politieke ledenraad, bestaande uit vertegenwoordigers van onder meer de grotere, plaatselijke partijafdelingen, over het onderwerp.

Het moeten inlassen van dat beraad is een serieuze smet op zijn leiderschapsblazoen. Een die hij zich kan aanrekenen, want dat illegaliteit strafbaar stellen voor sommigen in zijn achterban ethisch omstreden is, was bekend. „Voor mij geldt de basis van de Joodse ethiek, die regel uit de Thora: Eens waren wij slaven. Door die herinnering, dat besef, ben ik gemotiveerd om anderen nóóit hetzelfde te laten ondergaan”, zei partijcoryfee Van Thijn toen Leers het plan had gepresenteerd. In de PvdA staat hij niet alleen. De waarschuwing van de Raad van State dat het ook nog eens een juridisch gammel voorstel betrof, kwam daar nog bij én kwam uit op 6 december 2012. Het Hof van Justitie van de EU bepaalde toen in het Sagorarrest dat illegaliteit strafbaar stellen alleen mag als het de uitzetting of het vertrek van de vreemdeling niet belemmert.

Noodgedwongen moest VVD-staatssecretaris Teeven, die het voorstel nu verdedigt, de hechtenis als hoofdstraf daarop vervangen door een geldboete. Omdat de rechter bij het niet-betalen van een boete alsnog vervangende hechtenis kan opleggen, nam Teeven in de wet op dat de celstraf meteen moet worden opgeheven zodra vrijwillig vertrek of uitzetting mogelijk blijkt. Dat roept de vraag op of de wet nog wel beantwoordt aan zijn doel, vreemdelingen afschrikken naar Nederland te reizen, als de dreigende hechtenis verre van onontkoombaar blijkt te zijn. Het lijkt alles bij elkaar dan ook onvermijdelijk dat de PvdA-Senaatsfractie, de Leidse volkenrecht­deskundige Schrijver voorop, het voorstel verwerpt.

Dat vooruitzicht komt Samsom in de aanloop naar 12 mei evenwel niet van pas. Ook zijn inschattingsvermogen is, net als dat van Rutte, niet volmaakt gebleken. Zijn achterban inpeperen dat aan mee­regeren een prijskaartje hangt, is het enige wat rest.