„Frivool orthodox”, zo wordt de gemeente wel getypeerd. „En daar zit wel wat in ook”, meent drs. Anne Bergsma (38), inmiddels ruim twintig jaar lid. „Het merendeel van de gemeente is orthodox; ziet de Bijbel bijvoorbeeld als openbaring van God. Ook de Apostolische Geloofsbelijdenis wordt bij ons nog regelmatig gezongen, voorgelezen of wat ook. Maar voor de Nederlandse Geloofsbelijdenis of Dordtse Leerregels zul je weinig handen meer op elkaar krijgen.” En wat het frivole betreft: „De gemeente staat open voor andere gedachten. Bij ons kom je dingen tegen waar andere gemeenten nog niet aan toe zijn.”

Tijdens de oorlogsjaren, in 1944, scheurden de Gereformeerde Kerken in Nederland en ontstonden de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Veel kerkleden beschouwden de Vrijmaking als „een reformatie van de kerk en een werk van de Heere.” In de daaropvolgende jaren bleken echter niet alle neuzen dezelfde kant op te staan. „Globaal gesproken”, zegt Bergsma, „waren er twee stromingen. Een deel van de vrijgemaakten voelde weinig of niets voor gesprekken met de Gereformeerde Kerken synodaal. „Wij zijn de ware kerk”, was een veelgehoorde uitspraak.”

De andere stroming relativeerde deze gedachte. „En dat ging botsen. In die tijd, de jaren vijftig, zestig, was ds. A. van der Ziel predikant van een van de vrijgemaakte kerken in Groningen. Hij ging gesprekken aan met de synodale kerken. Zijn kerkenraad was het daarmee niet eens, waarop hij, in overleg met de classis Assen, werd geschorst.”

Ds. Van der Ziel besloot hierop alternatieve diensten te gaan beleggen. Zo’n 400 à 450 mensen, een klein deel van zijn gemeente, volgden hem. Het Tehuis, een christelijk congrescentrum in de Groningse binnenstad, werd hun onderkomen.

Intussen „keek heel vrijgemaakt Nederland naar de strijdenden”, schrijft Ite Wierenga in een overzichtsartikel in het tijdschrift Praktische Theologie. „Uit de verre omtrek kwamen ook sympathisanten naar de nieuw belegde bijeenkomsten. Het epicentrum was dan wel Groningen, maar de schokken voeren door heel Nederland.” Uiteindelijk werd de zaak-Van der Ziel op de synode behandeld - en zijn schorsing gesanctioneerd.

Een ”Open Brief” (31 oktober 1966), waarin de ondertekenaars -onder wie een aantal predikanten- hun steun betuigden aan de Tehuisgemeente, leidde ten slotte tot een breuk in de vrijgemaakte kerken. De ”Gereformeerde Kerken vrijgemaakt buiten verband” ontstonden (1967). Deze kregen al snel de naam Nederlands Gereformeerde Kerken.

Nog in 1967 ging ds. Van der Ziel over naar de Gereformeerde Kerken synodaal. Zo’n 400 mensen gingen met hem mee. De Tehuisgemeente telde toen nog vijftig zielen.

Bergsma, geboren in Kampen, groeide op binnen de Nederlands Gereformeerde Kerken. „Mijn ouders waren van huis uit vrijgemaakt, maar hadden heel bewust de overstap gemaakt naar de Nederlands gereformeerde kerk. Zoals zo veel mensen in Kampen trouwens. De meesten waren al die twisten zat. Mijn ouders hebben de warekerkgedachte ook altijd afgekeurd. De ware gelovigen vind je ook in andere kerken, vonden ze.”

Tijdens zijn studententijd in Groningen, in 1983, sloot hij zich aan bij de Tehuisgemeente. „Toen was dat nog wat uit gewoonte, maar inmiddels is het een bewuste keuze geworden. Ik voel me thuis in deze gemeente. Er is zo’n enorme diversiteit, zo’n openheid ook. Dat spreekt me aan. Al moet ik zeggen dat het progressieve, het kritisch-theologische van vroeger wat minder is geworden. Dat vind ik wel jammer. Niet dat ik nu direct terugverlang naar de acties tegen de kruisraketten of zo, maar toch.”

Zondags komen er zo’n 350 mensen ter kerke. „De oudste is 95, de jongste zesenhalve maand - ons dochtertje. Vroeger kwamen er ook veel studenten, maar dat is sinds de OV-jaarkaart wel wat minder geworden.” Predikant is, sinds vorig jaar, ds. Paul Kurpershoek, die daarnaast twee dagen per week als verslaggever voor de EO werkt.

Sinds „een jaar of acht” wordt er zondags nog maar één dienst gehouden. „De middagdienst werd vaak maar matig bezocht. We hebben toen een tijdje naar een tussenoplossing gezocht, maar dat werkte niet. Daarom nu nog maar één dienst, al spelen we af en toe wel met de gedachte om de tweede nieuw leven in te blazen.”

Niet iedereen zal zich in de Tehuisgemeente thuisvoelen, realiseert Bergsma zich. „Als je onze diensten bijwoont, zie je bijvoorbeeld maar een enkeling in pak, zie je diakenen in een korte broek en een kerkenraad die uit mannen en vrouwen bestaat. Regelmatig experimenteren we ook met de liturgie. En nog iets: kinderen mogen deelnemen aan het avondmaal. Wat daarnaast opvalt, is dat we altijd moeite hebben om op tijd te beginnen. Er is een sterke neiging tot gezelligheid.”

De gemeente wil openstaan voor alles, zegt hij.

vraag (u14(Waar ligt de grens?

„We gaan niet over één nacht ijs. Twaalf jaar geleden was de gemeente er in meerderheid nog niet aan toe dat ook kinderen aan het avondmaal mochten deelnemen; inmiddels wel. Kijk, in onze kerken hoeven we geen rekening te houden met de Dordtse Kerkorde. De verschillende Nederlands gereformeerde kerken hebben als enige binding het Akkoord van Kerkelijk Samenleven (AKS). Na alle trauma’s zijn de plaatselijke kerken helemaal vrij. De Tehuisgemeente gaat zelfs zo ver dat ze het AKS niet heeft ondertekend.” Desondanks is ze wel aangesloten bij de Nederlands Gereformeerde Kerken en stuurt ze waarnemers naar de regionale en landelijke vergaderingen.

In het verleden werd de Tehuisgemeente wel eens als een buitenbeentje beschouwd, aldus Bergsma, in het dagelijks leven onderwijsinspecteur. „Dat is minder geworden. Sterker nog: veel zusterkerken beginnen nu na te denken over dingen die wij tien jaar geleden al hebben ingevoerd. Neem de vrouwelijke ambtsdragers: een rapport daarover komt volgend jaar op de Landelijke Vergadering”, de generale synode van de Nederlands Gereformeerde Kerken.”

vraag (u14(De Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, kerken waarmee samensprekingen plaatshebben, wijzen dit rapport af, zo bleek onlangs.
„Dat nemen we voor lief. Ik zie dat als een gebrek aan ontwikkeling elders.”

Na bijna veertig jaar komt er een einde aan de samenkomsten in Het Tehuis. Het -sterk verouderde- congrescentrum moet plaatsmaken voor appartementen. Zaterdag wordt afscheid genomen van het gebouw, zondag heeft de laatste kerkdienst plaats.

De pas gerenoveerde aula van het Groningse Willem Lodewijk Gymnasium wordt het nieuwe onderkomen van de gemeente. „We hebben overwogen een eigen kerk te bouwen, maar veel mensen wilden er niet aan.”

De naam Tehuisgemeente blijft behouden. „We zien die toch als een geuzennaam.”