Zijn ze als sociaaldemocraten net bezig hun aloude waarden, zoals humaniteit en mededogen, onder het stof vandaan te halen –hun wetenschappelijk instituut lanceerde recent het ambitieuze project ”Van Waarde”–, gaat uitgerekend hún kabinet hulpzoekende, wanhopige vreemdelingen het etiket ”crimineel” opplakken!

En waarom eigenlijk? Helpt de strafbaarstelling van illegaliteit soms om uitgeprocedeerden gemakkelijker uit te zetten? Welnee, zeggen deskundigen. Het is symboolwetgeving, een erfenis uit de tijd dat de PVV nog gedoogpartner was van het kabinet-Rutte I. Nou, dan! Als nu zelfs de Haagse burgemeester, Van Aartsen, een VVD’er, zich verzet tegen het strafbaar stellen van illegaliteit, waarom gaan wij, PvdA’ers, dit dan steunen?

De strategie die Samsom zaterdag ongetwijfeld volgt, is dat hij kritische partijgenoten royaal toegeeft dat dit wetsvoorstel een onding is. Maar tegelijkertijd zal hij terugvallen op de vuistregel dat het in een coalitie nu eenmaal geven en nemen is. Ja, ook geven.

Goed mogelijk dat kritische PvdA’ers zich hier morrend bij neerleggen. En de motie waarin zij van de partijtop eisen de koers te verleggen, intrekken of verwerpen.

Zo niet, dan heeft het kabinet een probleem. Want de VVD staat er geharnast in. Onder liberalen bestaat het gevoel dat zij, in vergelijking met de sociaaldemocraten, in deze coalitie per saldo het meest hebben toegegeven.

Zeker, bij de start van dit kabinet verloor Samsom op een vervelende manier zijn staatssecretaris Verdaas. Ook sneuvelde het PvdA-speeltje van de inkomens­afhankelijke zorgpremie. Maar het verloop en de uitkomst van de zorgpremiesoap was vooral gênant en schadelijk voor de VVD.

En daarna was het steeds weer de VVD die de meeste pijn leed. Het stevige bezuinigingsbeleid dat beide coalitiepartijen vorig jaar inzetten, is in het sociaal akkoord en in het zorgakkoord aanzienlijk verzacht. Daarmee is de kaart die de VVD tijdens de formatie trok: het financieringstekort snel en daadkrachtig terugdringen, verfomfaaid in een hoekje komen te liggen. En door alle overleg met het maatschappelijk middenveld is de bal van het kabinetsbeleid, zonder dat de PvdA daar veel aan hoefde te doen, vanzelf in de richting van Samsom gerold.

Voeg daarbij dat staatssecretaris Teeven (volgens NRC-columnist Marc Chavannes „in toon, gebaar en tekst de ideale vaccinatie tegen Wilders”) voor de liberalen van groot belang is om de rechtervleugel van het politieke speelveld af te dekken. Wie zich dat realiseert, begrijpt dat de VVD op het terrein van immigratie en asiel geen millimeter terrein meer zal prijsgeven.

Dat de liberalen over de uit balans rakende winst- en verliesrekening van deze coalitie zenuwachtig worden, bleek de achterliggende tijd herhaaldelijk. Zo hield de VVD-top, zeggen ingewijden, onlangs een strategisch beraad waarin hij zich bezon op mogelijkheden om het liberale profiel op te poetsen. Volgens RTL Nieuws zou de VVD-leiding hebben afgesproken vanaf nu op te houden met het ”dealen en wheelen” met oppositiepartijen. Dat zou het kabinetsbeleid te zeer verzwakken en te veel euro’s kosten. De liberalen zetten er, zegt men, de beuk in; voor de oppositie wordt het slikken of stikken.

Waarschijnlijk loopt het zó’n vaart niet. Zonder hulp van de oppositie is deze coalitie immers nergens? Maar dat de tegenstellingen in de coalitie groter en de sfeer grimmiger wordt, staat buiten kijf.

Toegegeven, de persoonlijke verhoudingen in het kabinet zijn nog goed. Veel beter dan Bal­kenende, die altijd primair CDA-politicus bleef, slaagt Rutte erin als onpartijdige procesbewaker te opereren, waardoor hij het vertrouwen van PvdA-bewindslieden heeft en houdt. Maar de prijs van die prestatie is verlies aan vertrouwen in éígen kring. En dat zet op den duur de coalitie net zo goed onder druk als destijds de partijdigheid van Balkenende.